'Ga zelf naar het OCMW, zoek het uit en trek uw plan.' Decennialang was dit de facto de boodschap aan nieuwkomers of mensen in armoede. Van begeleiding of opvolging kon er geen sprake zijn. Dit sociale laisser-faire beleid is dan ook niet bijzonder effectief gebleken. Vaak vonden mensen amper hun weg naar de juiste diensten. En als problemen werden aangepakt, dan gebeurde dat vaak partieel en tijdelijk. Een constructieve en veelzijdige visie bleef achterwege. Met als gevolg dat intergenerationele armoede een hardnekkig probleem blijft en dat tweede- of zelfs derdegeneratiemigranten nog steeds de nasleep van diezelfde sociale problematieken ondervinden.

Eind jaren 1970 begon het te dagen dat er een andere methode was vereist om bijvoorbeeld kinderen met een migratieachtergrond betere onderwijskansen te bieden. De eenzijdige focus op Nederlands leren en remediëringsopdrachten bleek ontoereikend. Maar waar leerkrachten op zo'n momenten normaal een oudercontact benutten om naar oplossingen te zoeken, lag juist daar het struikelblok. Behalve een mogelijke taalbarrière heerste er geregeld wederzijds wantrouwen en blindheid voor het bredere plaatje aan moeilijkheden.

Pas vlak voor de eeuwwisseling zette de stad Gent als eerste een project met brugfiguren op poten. Zij speelden een bepalende rol als verbindende factor. Niet tussen een werk- en feestdag, wel tussen de ouders en de school. Door als vertrouwenspersoon te opereren, met al dan niet zelf een migratieachtergrond, konden brugfiguren de ouders meer betrekken bij de schoolprestaties van hun kinderen. Ook de scholen verwierven meer knowhow om met diverse klassengroepen om te gaan. Aanvankelijk was dit project tijdelijk van aard. Het succes en de blijvende nood aan brugfiguren maakte evenwel dat de inzet ervan in gans Vlaanderen permanent aftrek vond.

BEMIDDELEN EN PIVOTEREN

Vandaag de dag bekleden brugfiguren een prominente plaats in het brede sociale beleid in Vlaanderen. Hun werking reikt veel verder dan het onderwijs: het vinden van geschikte huisvesting, tot het inschrijven van een kindje bij de lokale scoutsgroep. Het kan allemaal tot het takenpakket van een brugfiguur behoren.

Op bestuursniveau zijn het wel vooral de gemeenten die beslissen in welke mate ze brugfiguren wensen in te schakelen. En de laatste jaren geraken ook de kleinere gemeenten overtuigd van het nut om hen actief deel te laten uitmaken van hun sociaal beleid. Zeker qua integratieaanpak hebben die besturen zich flink moeten aanpassen. Het afgelopen decennium zijn de migratiestromen naar de kleinere gemeenten fel toegenomen. In een gemeente als Ninove is er sprake van een verdubbeling van het aantal inwoners met niet-Belgische origine. De krappe en dure woningmarkt in de hoofdstad veroorzaakt een stadsvlucht naar de brede Brusselse rand en omliggende gebieden als de Denderstreek.

Brugfiguren kunnen nieuwkomers helpen integreren in het lokale sociale weefsel.

Naast de socio-economische uitdagingen brengt deze demografische transformatie ook culturele aanpassingen met zich mee. Zo dienen brugfiguren niet enkel als wegwijzers naar de geschikte sociale diensten. Ze kunnen nieuwkomers ook opnieuw een gevoel van eigenwaarde bezorgen en helpen integreren in het lokale sociale weefsel. En dat bevordert dan weer het draagvlak bij de plaatselijke inwoners. Als bemiddelaar pivoteren brugfiguren rond allerlei facetten van het dagelijkse leven.

PARTNERSCHAP MET MIDDENVELD

Vaak doen de lokale besturen daarbij beroep op de expertise van middenveldorganisaties. Voor het opzetten en begeleiden van integratietrajecten is SAAMO een belangrijke speler. En bij armoedebestrijding werken veel van de tweeënzestig verenigingen, gegroepeerd in Netwerk tegen armoede, nadrukkelijk met brugfiguren. Geregeld zijn dat ook personen die zelf een armoede-achtergrond bezitten. Vanuit hun ervaring kunnen brugfiguren makkelijker het vertrouwen winnen van de doelgroep en gerichter handelen. Samen met de bestuurlijke kracht van het politieke bestel resulteert die praktijkkennis van het middenveld in een krachtige cocktail aan persoonlijke en veelzijdige oplossingen.

Het hoeft niet gezegd dat die aanpak helaas redelijk arbeids- en kapitaalintensief is. Veel meer dan het vroegere laisser-faire beleid. Ook het rendement is legio, want kinderen die opgroeien in armoede zullen later zwaar wegen op de toekomstige begroting. Maar dat neemt niet weg dat de investeringen doorwegen op het huidige budget. Nu heeft de Vlaamse overheid wel al een aantal tijdelijke fondsen in het leven geroepen. Denk maar aan het Dender- of Randfonds. Die zorgden wel degelijk voor een kapitaalinjectie. Al bestaat er geen garantie voor langetermijnfinanciering. Die onzekerheid bedreigt de continuïteit van sociale projecten. Daarbovenop besteden sociale medewerkers van de gemeente al te vaak ettelijke arbeidsuren aan het uitschrijven van projectaanvragen.

Het aanwerven van brugfiguren staat niet per se hoog op het electorale prioriteitenlijstje.

En het beschikbare budget moet ook effectief naar sociale dienstverlening vloeien. Want het aanwerven van brugfiguren staat niet per se hoog op het electorale prioriteitenlijstje. Wegenwerken en festiviteiten durven al eens geld weg te snoepen van het sociale huis. Bij veel mensen uit het middenveld heerst daarover enige frustratie, aangezien ze in sommige gemeenten keer op keer hun nut moeten bewijzen.

Die budgettaire krapte kan de samenwerking tussen besturen en sociale verenigingen onder spanning zetten. In een opinieartikel voor Apache hekelt Filip De Bodt dat sociale werkers te veel als onderaannemers worden gezien. Hun onafhankelijkheid wordt beknot. Ze moeten uitvoeren wat het beleid heeft uitgestippeld. Te openlijk verzet tegen die harde koers leidt al eens tot het opzeggen van het partnerschap. En dat is doodjammer. Zulke samenwerkingen vormen net de drijvende kracht achter succesvolle projecten en begeleidingstrajecten.

ANTIDOTA TEGEN FRUSTRATIES

Om die financiële druk van de gemeenten te verlichten zijn er extra middelen vereist. Met een bloedrode begroting is het simpelweg aanzwengelen van de geldstromen niet zo evident. Maar dat neemt niet weg dat 'show me the money' een te gemakzuchtig argument blijft om de sociale nood af te wimpelen.

Het rendement van brugfiguren is groot: een langdurig, persoonlijk en vruchtbaar antwoord op verscheidene sociale problemen. Met als resultaat een hogere arbeidsparticipatie, meer belastinginkomsten, minder sociale uitgaven en een hechter gemeenschapsgevoel. Het is toch wat overtuigendere koek dan het eerder slappe gezwets over een Marrakech-pact of het Belgische karakter van Molenbeek.

Volop investeren in brugfiguren is één van de meest krachtige antidota tegen de frustraties van mensen.

Volop investeren in brugfiguren is één van de meest krachtige antidota tegen de frustraties van mensen, waar radicale partijen als Vlaams Belang gretig op teren. Vooral op Vlaams niveau mag er toch nog meer aandacht naar toe gaan. En als er in de coalitie weer hommeles over zou ontstaan, dan kunnen ze altijd nog een vertrouwenspersoon als bemiddelaar inschakelen. Dat schijnt al eens te helpen.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• brugfiguren
• diversiteit
• 5 minuten politieke moed