Ons tijdperk wordt meer dan tevoren gekenmerkt door individualisme, eenzaamheid en vervreemding, en wantrouwen in anderen. Corona verscherpt dit. Maar corona toont ons ook de contouren van wat een nieuwe en betere toekomst zou kunnen zijn. Dit is een pleidooi voor meer samenhorigheid, verbondenheid en samenwerking, zodat nieuwe vooruitgang mogelijk wordt die het leven van velen verbetert. Een vooruitgang die we realiseren met en voor iedereen en die we niet enkel economisch benaderen, maar ook op vlak van welzijn, van mens en planeet.

NOOD AAN EEN NIEUW MENSBEELD

Onze samenleving is, aangevuurd door het neoliberaal model, georganiseerd volgens extreem individualisme en meritocratie. Er wordt ons ingepeperd dat we er zo goed als alleen voor staan in ons streven naar geluk en dat de wereld inherent draait om 'survival of the fittest'. We zijn de wereld gaan organiseren alsof alles in strijd is met mekaar. Er is hoge competitie onderling en succes en falen zijn je eigen verdienste of fout. Dit is ondertussen een dominant mensbeeld geworden.
Dat dit een fout mensbeeld is, wordt alsmaar duidelijker. Dit wordt ook wetenschappelijk aangetoond in verschillende publicaties, voornamelijk in het laatste decennium. De meeste mensen deugen, zoals Rutger Bregman uitvoerig aantoont in zijn gelijknamige boek. Onze vooruitgang als mens is niet terug te brengen op een strijd met winnaars en verliezers, maar op onze natuurlijke aanleg tot samenwerken. Zo hebben we natuurrampen, wilde dieren en ziektes overwonnen. We hebben er dus alle belang bij om samen te werken en niet om ieder voor zich te rijden. Dat laatste is tegen onze natuur en zadelt ons op met vervreemding, argwaan en een angstcultuur.
De effecten van dit onjuist mensbeeld zijn erg schadelijk, zowel voor mens als planeet. Het concurrentiestreven maakt dat we ons minder bekommeren om de schade die we anderen en onze planeet berokkenen. De klimaatopwarming is een globale uitdaging voor de ganse mensheid. Het neoliberaal model bracht wereldwijd een sterke groei van ongelijkheid teweeg tussen zij die inkomen verwerven uit arbeid en zij die inkomen verwerven uit vermogen. Het heeft geleid tot een verlies van vertrouwen tussen mensen en tot sterke toename van eenzaamheid. Meer dan 1 op 5 Vlaamse jongeren worstelt met mentale problemen, blijkt uit een studie van KU Leuven. De suïcidecijfers in België behoren tot de hoogste van Europa.

We hebben nood aan een nieuw verhaal, aan een hertekening van onze samenleving, aan een andere aanpak. En corona biedt de uitgelezen resetknop. Voor herstel en opbouw.

1. Herstel van gelijkheid en solidariteit
Nieuwe vooruitgang betekent dat we de ongelijkheid wegwerken en dat de welvaart rechtvaardig verdeeld wordt. Tijdens de coronacrisis is duidelijk geworden dat mensen met essentiële jobs, die mee de samenleving draaiend houden, niet de gepaste verloning en waardering krijgen. Ook de nood aan inkomensbescherming en aan sociale zekerheid op momenten van tegenslag is opnieuw sterk gebleken. Solidariteit helpt iedereen vooruit. Ook mensen die in normale omstandigheden het belang er minder van inzien.
Om vooruitgang voor iedereen mogelijk te maken, zijn investeringen in goede sociale voorzieningen die toegankelijk en betaalbaar zijn noodzakelijk, onder meer in gezondheidszorg, kwalitatieve (sociale) huisvesting, in onderwijs waarin elk kind alle kansen krijgt om zijn of haar talenten te ontwikkelen, in betekenisvolle jobs, in cultuur en in maatregelen om de klimaatomslag mogelijk te maken.
Als samenleving hebben we de plicht om handvatten en mogelijkheden te bieden zodat wie niet op eigen kracht vooruit weet te komen, er toch raakt.
Een samenleving die kansen en mogelijkheden biedt aan iedereen, staat sterker. Daarom moeten we sterk inzetten op helpende handen en een stimulerende omgeving via onderwijs, cultuur, sport en buurtwerking. Laat ons daar zoveel mogelijk partners bij betrekken.

2. Uitbouw van een performante overheid en herstel van vertrouwen in democratie
Voor een nieuwe vooruitgang is een sterke en ondernemende overheid nodig. Een overheid die een consequente langetermijnvisie uitzet, initiatief neemt en investeert, maar ook hervormt en zorgt dat iedereen eerlijk bijdraagt zodat investeringen en bescherming mogelijk blijven. Het is belangrijk dat we op die manier het vertrouwen van de mensen in het systeem, in de democratie en in de politiek herstellen.
De overheid moet de leiding in handen nemen van innovaties die haar inwoners ten goede komen. Ik ben overtuigd dat we een nieuwe bestuursstijl nodig hebben, waarbij de overheid, met het oog op het algemeen belang de lijnen uitzet, investeert en partnerschappen smeedt om uitdagingen aan te pakken.
In Leuven hebben we daarvoor krachtige structurele samenwerkingsverbanden uitgebouwd met organisaties, kennisinstellingen en inwoners, zoals onder meer Leuven 2030 en Leuven MindGate. We zien als gevolg telkens sterk leiderschap opstaan op alle niveaus, dat de handen in mekaar slaat en de nadruk legt op verbinden in plaats van verdelen, zodat we samen verder geraken.
We werken aan gezamenlijke dromen en ambities, met een gedeelde verantwoordelijkheid en samengebrachte expertise. Met Leuven MindGate bouwen we Leuven uit tot een internationale voorbeeldstad voor baanbrekende innovatie op alle levensgebieden, die leiden tot een verbetering van het leven van iedereen, en met Leuven 2030 maken we samen van Leuven de meest sociale en klimaatneutrale stad.
Voor deze innovatieve aanpak kregen we al verschillende erkenningen vanuit Europa. Naast de European Green Leaf (2017) werd Leuven zopas uitgeroepen tot Europese Hoofdstad van Innovatie, in opvolging van Amsterdam, Barcelona en Parijs. De Europese Commissie reikt deze titel (en 1 miljoen euro) uit aan de stad die innovatie het beste inzet om de levenskwaliteit met én voor haar inwoners te verbeteren. Leuven past dit unieke samenwerkingsmodel toe voor een brede waaier aan uitdagingen op vlak van bijvoorbeeld klimaat, samenleven, cultuur, economie tot toponderwijs en -zorg. Telkens is de rode draad vernieuwen en vooruitgaan met en voor iedereen.

3. Samenwerking, betrokkenheid en gedeelde ambities als nieuwe basis
Mensen willen deel uitmaken van de groep en meebouwen aan de samenleving, een bijdrage leveren, aan een gemeenschappelijk doel meewerken. Mensen hebben behoefte aan generositeit en groepsgevoel. Betekenis vinden we door te zorgen voor anderen, je gezin, in de buurt, het verenigingsleven of de geloofsgemeenschap, niet via strijd of door consumptiegedrag.
De voorbije maanden hebben we dat in verschillende steden heel duidelijk gemerkt, onder andere in Leuven met 'Leuven Helpt'. Op dat platform kunnen vrijwilligers en mensen die hulp nodig hebben, zich aanmelden. Op enkele dagen tijd hadden zich enkele duizenden vrijwilligers aangemeld. Een explosie van solidariteit die aantoont waartoe mensen ook in moeilijke omstandigheden toe bereid zijn. De behoefte om anderen te helpen en voor elkaar te zorgen was nog nooit zo zichtbaar.
In Leuven zetten we al jaren sterk in op zorgzaamheid, samenwerking en betrokkenheid. Zo betrekken we de ganse gemeenschap via laagdrempelige projecten als Kom op voor je Wijk. Iedereen kan er deelnemen om samen de buurt te verbeteren via ontmoetings- en speelplekken, een moestuin, … De buurt beheert hiervoor zelf een budget. De voordelen op vlak van sociale cohesie, vertrouwen en welbevinden zijn groot. We investeren hierin deze legislatuur 2 miljoen euro omwille van de grote voordelen op vlak van sociale cohesie, vertrouwen en welbevinden.
Bij dit alles hoort het resoluut kiezen voor inclusie en diversiteit als kracht. De meest welvarende plaatsen zijn die plekken waar diversiteit wordt omarmd, waar ervaringen en tradities gedeeld worden en waar vrijheid van identiteit gepaard gaat met een collectieve droom en inzet voor de toekomst.

4. Herstel van de planeet
De klimaatopwarming is de grootste humanitaire uitdaging die voor ons ligt. Onze honger naar groei en de verwaarlozing van onze ecologische omgeving maakt de planeet letterlijk ziek. In het huidige denken over de economie wordt succes afgemeten aan de groei van de economie, zonder de uiteindelijke gevolgen voor ons welzijn, voor mens en planeet, mee in rekening te nemen.
Een nieuwe economie die voorziet in de behoeften van iedereen (voedsel, huisvesting, energie, ontplooiing, enzovoort) binnen de mogelijkheden van de planeet. Denkers zoals Kate Raworth (Donuteconomie) en Mariana Mazzucato (De ondernemende staat) hebben hierover inspirerende theorieën en modellen uitgewerkt. We kunnen moderne economieën uitbouwen met een toename van welvaart en welzijn, gecombineerd met zorg voor onze omgeving en binnen de limieten van de planeet. Grote nadruk op wetenschap, onderzoek en ontwikkeling, lokale korte ketens in distributie en consumptie, herwaardering van ambachtelijke beroepen, sterke samenwerkingsverbanden, nieuwe trends in mode, horeca, wonen en groene technologieën kunnen een nieuwe en aantrekkelijke levensstijl inluiden.

EEN VOORUITSTREVEND WIJ-DENKEN

In plaats van een Amerikaanse droom, waarin mensen zichzelf moeten optrekken uit de klei, geloof ik in een Europese droom, waarin mensen elkáár optrekken.
Het is mijn overtuiging dat we kracht kunnen putten uit een vernieuwd en vooruitstrevend wij-denken. Als we de verschillende lagen in onze samenleving kunnen verbinden rond hoopgevende sociale, economische en ecologische ambities die het leven voor iedereen beter maken en de grootste uitdagingen van onze tijd – klimaatopwarming, armoede, ziekte en uitsluiting – aanpakken, dan staat ons na corona een positief nieuw begin te wachten.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 8 (oktober), pagina 26 tot 29

• podcast
• mensbeeld
• Corona
• vooruitgang