De oorlog tegen Covid-19 is totaal. Een oorlog? Het virus heeft helemaal geen vijandelijke bedoelingen. We lieten gewoon de deur open! We leven op een hoop, in miljoenensteden. We kappen massaal bossen, waardoor ontelbare grotendeels nog onbekende virussen een nieuwe habitat zoeken. We vreten wilde beesten, die ons besmetten. We hokken veel te veel vee en hoenderen op. We reizen er op los en lopen op plaatsen waar je eigenlijk alleen maar besmet kan worden. We nodigen het virus gewoon uit en kijken beteuterd als dit doet waarvoor het gemaakt is: zich vermenigvuldigen en verspreiden. Eigenlijk is het lang goed gegaan. David Quammen schrijft: 'Zoönosen zijn onderdeel van een groter plaatje, waar mensen verantwoordelijk voor zijn. Als we deze veldslag winnen, volgen er ongetwijfeld nog veel. Het is een oorlog die we misschien wel verliezen. Het is een oorlog tegen onszelf'.

Kunnen we wel anders leven? Vroegere crisissen zorgden wel meer voor vernieuwing. In de eerste golf hoorde je vaker dat niets nog hetzelfde kon blijven. Vandaag klinkt dat al veel minder luid. Maar kijk eens naar de kleine ijstijd in de 16e en 17e eeuw. Philipp Blom schreef daar een boek over. De temperatuur daalde, met als gevolg uiterst koude winters en korte en natte zomers. Mislukte oogsten brachten hongersnood en onnoemlijke ellende. Zoals altijd dacht men: dit is een straf van God. Hiervoor moesten schuldigen gevonden en gestraft worden. Boeteprocessies, maar ook heksenverbrandingen, alchemie, magie, astrologie, … Maar op de duur ontstond ook een totaal nieuwe landbouw, met andere technieken en gewassen. De handel werd internationaler en de markten kregen een centrale rol. Het kapitalisme stak de kop op, al was het gebaseerd op uitbuiting van kleine boeren, werknemers en slaven in de kolonies. Die nieuwe economie werd een religieus geloof, met dogma's die te maken hebben met groei en de overtuiging dat dit in de long run iedereen ten goede komt. In praktijk werden vooral de middenklassen goed bediend, ook toen die religie geconsacreerd werd in de verlichtingsideeën.

Stoot deze samenlevingsvorm op haar limieten? Virussen gedijen in de hedendaagse omgeving, ook al zijn ze maar een symptoom. In de 17e eeuw klampte men zich eerst vast aan oude denkkaders. Uiteindelijk werden nieuwe kaders opgehangen, waardoor de wereld weer een draai kon vinden. Vandaag zijn die kaders opnieuw verouderd. Even kon je denken dat de coronacrisis zo diep zou snijden dat vernieuwing zich uiteindelijk zou opdringen. Dat gebeurt wellicht niet. Maar er komen andere crisissen op ons af. Wat we nu meemaken zal klein bier blijken ten opzichte van de klimaatcrisis. Laten we vooral de juiste oorlog voeren. Zo houden we dat niet.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 1 (januari), pagina 88

• economie
• klimaat
• Corona