We laveren nu al meer dan een jaar tussen wisselende combinaties van vrijheidsbeperkingen en versoepelingen, telkens met als doel een optimaal evenwicht te vinden tussen gezondheid, economie en welbevinden. In hoeverre dat gelukt is laat ik in het midden. Feit is wel dat het 'rijk van de vrijheid' nog niet in zicht is. Maar er wordt naarstig aan gewerkt, zo klinkt het elke dag uit alle richtingen.

De 'bovenwereld' van beleidsmakers, experten, journalisten en opiniemakers allerhande kijkt naar de cijfers, weegt de op het spel staande belangen af en debatteert in alle ernst over verstrengingen en versoepelingen. Dat leidt tot maatregelen, waar dan ook weer over gedebatteerd wordt wat dan weer tot nieuwe maatregelen leidt. Dat is wat ik dag na dag verneem via radio, televisie en kranten. Wat ik rond mij zie in de 'onderwereld' van het alledaags leven is heel anders: de verkeersdrukte wijst op een belabberde naleving van de telewerkverplichting, het studentenleven blijkt ook zonder horeca uitbundig gevierd te kunnen worden, en zowat iedereen die ik ken interpreteert de contact- en bubbelregels op hoogst creatieve wijze, of houdt er gewoonweg geen rekening mee.

Maatregelen die moeilijk controleerbaar en afdwingbaar zijn, worden door veel mensen ontweken of genegeerd.

Deze schizofrene situatie wijst op een netelig beleidsprobleem: maatregelen die moeilijk controleerbaar en afdwingbaar zijn (telewerkverplichting, knuffelcontacten, bubbels…) worden door veel mensen ontweken of genegeerd, en hebben dus weinig effect. Daardoor moeten die maatregelen extra lang volgehouden worden, en moet men bovendien terugvallen op beleid dat niet populair maar wel controleerbaar en afdwingbaar is (avondklok, sluiting van winkels, horeca, scholen). In de 'bovenwereld' wordt deze lastige situatie – op het publieke forum althans – zelden of nooit expliciet behandeld, maar in de 'onderwereld' is er stilaan een spanning aan het groeien tussen de kleiner wordende groep die zich min of meer aan de regels houdt en daar dan ook alle nadelen van ondervindt, en de groeiende groep die het niet zo nauw neemt en het zichzelf daardoor iets gemakkelijker maakt, maar er wel toe bijdraagt dat de regels langer moeten worden aangehouden en/of strenger worden. Waar dan weer vooral de regelvolgers onder lijden. Naarmate meer mensen gevaccineerd worden zal die spanning alleen maar toenemen, want de motivatie van wie al gevaccineerd is om zich nog aan de regels te houden zal er zeker niet op vooruit gaan. Dat is nu al te zien in sommige kringen.

Burgerzin, verantwoordelijkheid en solidariteit zijn sleutelbegrippen en uitgangspunten in de 'bovenwereld' van beleidsmakers en media, maar in de 'onderwereld' van het alledaagse leven zijn ze niet alomtegenwoordig, om het zacht uit te drukken. De implicaties daarvan strekken zich veel verder uit dan het coronabeleid. Het lijkt erop dat zelfs doelstellingen die op een breed draagvlak kunnen rekenen (zoals corona bestrijden of klimaatverandering tegengaan) enkel gerealiseerd kunnen worden met harde dwang. Met andere woorden: we willen ons wel verantwoordelijk gedragen, maar enkel als we daar onontkoombaar toe gedwongen worden. Een pijnlijke vaststelling met heel wat vervelende consequenties, zowel voor de onder- als bovenwereld.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 4 (april), pagina 88

• coronamaatregelen
• Corona