Ik ga u een stortvloed aan cijfers besparen, maar de termen 'leefloon', 'sociale fraude' en 'activering' komen ruimschoots aan bod in het federale regeerakkoord van De Wever I. De neoliberale klemtoon is duidelijk aanwezig in de passages rond sociaal beleid.

Met de aanstelling van Frank Vandenbroucke (Vooruit) voor Sociale Zaken en Armoedebestrijding, Anneleen Van Bossuyt (N-VA) voor Maatschappelijke Integratie en Rob Beenders (Vooruit) voor Sociale Fraudebestrijding, krijgt het federale sociale beleid een merkwaardige driedeling. In theorie kan dit tot een gezonde balans tussen bescherming, begeleiding en controle leiden. Uit het regeerakkoord blijkt dat dat laatste in de praktijk kan overheersen.

Wat betekent dat voor de OCMW's en sociaal werkers?

ARMOEDEBESTRIJDING OF -BESTRAFFING?

Het OCMW is historisch opgericht om maatschappelijke dienstverlening te verzekeren, met bijzondere aandacht voor de meest kwetsbaren. Het aanbod bestaat niet louter uit financiële hulp, maar ook uit begeleiding, ondersteuning en outreachend werken om mensen in armoede te bereiken.

Het krachtenveld dat nu is ontstaan, stuurt in een andere richting. Activering wordt nog meer het sleutelwoord: wie steun krijgt, moet iets terugdoen. Wie in armoede leeft, wordt in de eerste plaats bekeken als iemand die externe druk nodig heeft om 'geactiveerd' te worden. En wie niet snel genoeg meedraait, riskeert sancties.

Wie in armoede leeft, wordt in de eerste plaats bekeken als iemand die externe druk nodig heeft om 'geactiveerd' te worden.

Dat uit zich concreet in een aantal zaken. Het toepassingsgebied voor het GPMI (Geïndividualiseerd Project voor Maatschappelijke Integratie) wordt uitgebreid naar elke leefloner. De afstand tussen een uitkering en het minimumloon moet minstens 500 euro bedragen. De mogelijkheden tot sanctionering, schorsing en intrekking van het leefloon worden versterkt. En niet te vergeten: de werkloosheidsvergoedingen worden beperkt in de tijd.

En wat te vinden van de volgende passage uit het regeerakkoord: "Een deel van deze financiële steun (onder andere de sociale bijstandsuitkering) kan, indien er aanwijzingen zijn dat de financiële hulp niet wordt gebruikt om te voorzien in de dagelijkse basisbehoeften van de begunstigde(n), uitbetaald worden in alternatieve vormen." Tijdens de coronacrisis boden voedingscheques nog een veelgebruikte noodoplossing, mits de heel duidelijke begrenzing dat met deze cheques alles behalve alcoholische dranken kon worden aangekocht. Kijken we verder terug in de tijd, dan doet het denken aan het ancien régime waar 'leeglopers' gedwongen werden tot arbeid en 'ongelukkigen' op materiële hulp konden rekenen. Toen behoorden wijn en bier daar wel nog bij.

OCMW ALS POORTWACHTER

Uit dat alles blijkt een groot wantrouwen tegenover mensen in armoede. Wie luistert naar de betogen van de neoliberale partijen, krijgt een culpabiliserende retoriek te horen waarin weinig verholen wordt gesteld dat de doelgroep van het OCMW haar lot aan een gebrek aan motivatie heeft te danken, en op de koop toe eenvoudigweg de verkeerde keuzes maakt in het leven. Het is een verderzetting van een eerder ingezette tendens, maar nu veel meer nadrukkelijk. Het is een terugkeer naar een model waarin de grondslag van armoedebestrijding zich niet bevindt in sociale rechten, maar in disciplinering en controle.

Daarin schuilt een risico voor het sociaal werk. In plaats van bruggen te bouwen naar mensen in precaire situaties, dreigt het OCMW nog meer een poortwachter te worden, die controleert of mensen aan de voorwaarden voldoen en zich daaraan houden. Dat is een ideaal klimaat waarin sociaal werkers hun rol als begeleiders dreigen te verliezen.

Dit is een ideaal klimaat waarin sociaal werkers hun rol als begeleiders dreigen te verliezen.

En dan is er nog dat ander risico. De OCMW's krijgen de vacatures voor maatschappelijk werkers maar moeilijk ingevuld. Met de beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd zal een deel van de langdurig werklozen moeten terugvallen op het leefloon. Tot slot zal de versterkte controlerol van het OCMW gepaard gaan met toenemende werklast per dossier. Het OCMW van Anderlecht toonde al aan tot welke chaos een te hoge werkdruk leiden kan.

LOKALE BESTUREN EN SOCIALE PARTIJEN AAN ZET

Zal het allemaal zo'n vaart lopen? De Arizona-regering bouwt zelf alvast een aantal maatregelen ter bescherming van de OCMW's, haar medewerkers en haar doelgroep in.

Om wantoestanden als in Anderlecht te vermijden, zal ook het OCMW zelf streng in de gaten worden gehouden. Er wordt heil gezocht in een bonus-malussysteem, waarmee OCMW's via in- en outputgerichte financiële prikkels gestimuleerd worden om maximaal in te zetten op intensieve, aanklampende begeleiding, activering en maatschappelijke integratie van leefloongerechtigden. Er is ambitie om het beroep van maatschappelijk werker aantrekkelijker en werkbaarder te maken. En tegenover de gevraagde inspanningen komt extra financiering te staan.

Of dit alles uiteindelijk tot een gezonde balans tussen bescherming, begeleiding en controle leiden zal afhangen van de lokale besturen enerzijds, en van de linkse en centristische partijen binnen Arizona anderzijds.

De OCMW's zelf zullen – binnen de ingeperkte bewegingsruimte die hen nog rest – de keuze moeten durven maken om te vertrekken vanuit de sociale grondrechten. Zet die poortwachter in als bewaker van die grondrechten. Laat hem een proactieve rol opnemen en de drempels naar hulpverlening verlagen. Een sterk lokaal sociaal beleid kijkt verder dan de strikt wettelijke opdracht, en zet ook personeel in om onderbescherming tegen te gaan, om preventief te werken en vroegtijdig in te grijpen bij huisvestingsproblemen of om de krachten te bundelen met het middenveld.

Het zal aan Vooruit, CD&V en Les Engagés zijn om te blijven vertrekken vanuit sociale grondrechten.

Het zal aan Vooruit, CD&V en Les Engagés zijn om een sociaal tegenwicht te blijven vormen tegenover de neoliberale partijen binnen Arizona, en te blijven vertrekken vanuit sociale grondrechten. Het zal aan hen zijn om de oriëntatie van de verzorgingsstaat, gericht op het garanderen van een menswaardig bestaan voor iedereen, niet helemaal te verlaten.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 3 (maart), pagina 28 tot 30

• Arizona
• regering-De Wever
• uitkeringen
• leefloon