Hittegolven, extreme weersomstandigheden, voedselonzekerheid, achteruitgang van ecosystemen, … De gevolgen van de klimaatverstoring hebben een grote impact op de wereld van vandaag. Toch lijkt het voor velen nog steeds een abstracte dreiging in plaats van een onmiddellijke realiteit. Elk jaar sneuvelen er hitterecords, maar toch blijft klimaat een thema aan de rand van het publieke debat en is er nog steeds onvoldoende politieke urgentie.

Als sociale wetenschappers en groene politici vroegen we ons af wat we kunnen leren uit dit paradoxale gegeven. Hoe kunnen we nieuwe betekenissen creëren zodat de klimaatverstoring niet langer overkomt als een abstract probleem maar wel als een menselijke crisis die nú politieke actie vereist? Hoe brengen we de klimaattransitie naar het hart van onze collectieve waarden? En welke rol moeten ecologische partijen spelen in het aanjagen van dit bewustzijn en de bijbehorende actie?

DE MENS IN DE NATUUR

Onze relatie met de natuur is veelzijdig. Biologisch gezien maken we er deel van uit – we zijn onderworpen aan haar wetten, afhankelijk van haar ecosystemen en kwetsbaar voor haar krachten. Cultureel, daarentegen, heeft de mens zichzelf vaak boven de natuur geplaatst: als iets dat we moeten controleren in plaats van iets waarmee we in harmonie moeten samenleven. Deze visie heeft menselijke vooruitgang mogelijk gemaakt, maar heeft ook geleid tot een gevaarlijke illusie van superioriteit die ons blind maakt voor onze eigen kwetsbaarheid en afhankelijkheid van de natuur.

We zijn geen heersers over de natuur, maar onlosmakelijk afhankelijk van de natuur voor ons eigen voortbestaan.

Filosofische tradities hebben de menselijke rede vaak boven andere levensvormen geplaatst en zo het ongebreideld exploiteren van hulpbronnen gelegitimeerd, zonder oog te hebben voor de aangerichte milieuschade. Deze utilitaire denkwijze behandelt de natuur als een onuitputtelijke voorraadkast en niet als een kwetsbaar systeem waarvan wijzelf een intrinsiek onderdeel zijn. Toch maken klimaatrampen en het verlies aan biodiversiteit één waarheid onmiskenbaar duidelijk: we zijn geen heersers over de natuur, maar onlosmakelijk afhankelijk van de natuur voor ons eigen voortbestaan.

ECOLOGISME ALS UITWEG

De dominante visie waarin de mens boven de natuur staat, heeft geleid tot een politiek die de klimaatverandering lange tijd negeerde. Klimaatbeleid stond op de achtergrond, ten opzichte van andere zogenaamd urgentere menselijke problemen binnen het sociaaleconomische domein. Ecologisme daarentegen plaatst de relatie tussen mens en natuur centraal in het politieke handelen. Het erkent dat samenleving en natuur met elkaar verweven zijn en elkaar voortdurend beïnvloeden. Ecologisten erkennen dat menselijke activiteit verantwoordelijk is voor het versterkte broeikaseffect én benadrukken tegelijk dat menselijk handelen nodig is om de klimaatverstoring te beperken. Het is de mens zelf die het probleem zal moeten oplossen. De mens is dus zowel ‘heerser’ als slachtoffer van zijn eigen verwoestende heerschappij.

Ecologisme plaatst de relatie tussen mens en natuur centraal in het politieke handelen.

Ecologisme bepleit een nieuw betekeniskader geworteld in de wederzijdse afhankelijkheid tussen mens en natuur. Toch staan groene partijen vandaag vooral in de verdediging. Het brede publiek lijkt moeilijk te overtuigen. Klimaatbeleid lijkt vooral aan te slaan bij een kosmopolitische, hoogopgeleide “elite”. De publieke opinie lijkt “groen beleid” vaak te zien als iets dat de echte problemen van mensen vandaag de dag niet zou aanpakken. Klimaatbeleid wordt door politieke tegenstanders onterecht in de markt gezet als weinig realistisch of te duur.

HET KLIMAATVERHAAL HERSCHRIJVEN

Het is tijd om het klimaatverhaal te herschrijven, zodat meer mensen de noodzakelijke klimaattransitie steunen. Klimaatactie is niet alleen een ecologische noodzaak, maar ook een existentiële verantwoordelijkheid. Groene partijen moeten dit duidelijk maken: duurzaamheid is een fundamenteel onderdeel van onze gedeelde menselijkheid en de menselijke verbondenheid met de natuur. Het is geworteld in waarden als compassie, verantwoordelijkheid en respect. Met deze abstracte waarden kunnen groene partijen een klein deel van het electoraat overtuigen, maar de uitdaging bestaat erin om de rest te mee krijgen. Hoe kunnen we duidelijk maken dat de klimaatverstoring een acuut probleem is dat een rechtstreekse, concrete en onmiddellijk impact heeft op onze levens en samenleving? Maar ook: hoe kunnen we duidelijk maken dat het nog niet te laat is?

Hoe kunnen we duidelijk maken dat de klimaatverstoring een acuut probleem is. Maar ook: hoe kunnen we duidelijk maken dat het nog niet te laat is?

De klimaatverstoring is niet louter een milieuprobleem, maar ook een crisis van onze volksgezondheid, economie en sociale rechtvaardigheid. Het bedreigt jobs en bedrijven, vergroot de ongelijkheid en legt een zware druk op ons zorgsysteem. De grootste fout die gemaakt werd door de traditionele partijen – de klimaattreuzelaars – is om klimaatbeleid te framen als een opoffering. Het tegenovergestelde is net waar. Door niets te doen, riskeren we het grootst mogelijke offer te maken: de leefbaarheid van onze planeet inruilen voor kortetermijnbelangen.

Meer nog: de baten van een verstandig klimaatbeleid zijn veel groter dan de kosten. De energietransitie betekent lagere energierekeningen. Groene steden dragen bij aan gezondere en gelukkigere mensen. Investeringen in duurzaamheid creëren jobs en versterken de economie. Klimaatactie is het bouwplan voor een welvarende en veerkrachtige toekomst. Dat verhaal moet verteld worden.

1. Stimuleer actie, vermijd verlamming

Desinformatie is één van de grootste obstakels voor klimaatactie. Groene partijen moeten prioriteit geven aan het tastbaar en herkenbaar maken van klimaatverstoring. Campagnes moeten verder gaan dan statistieken: ze moeten verhalen vertellen, oplossingen belichten en mensen in staat stellen om te handelen. En het belangrijkste: groene partijen moet laten zien dat positieve verandering mogelijk is.

Het is cruciaal om duidelijk te maken dat de energietransitie en decarbonisatie in gang gezet zijn en onvermijdbaar zijn willen we onze toekomstige welvaart veilig stellen. Steeds meer landen en bedrijven geloven in de economische voordelen van klimaatneutrale oplossingen. We moeten af van de apathie die gepaard gaat met de klimaatcrisis: het is nog niet te laat om de toekomst van onze planeet en de mensheid te veranderen. Ambitieuze klimaatdoelen zijn haalbaar door concrete en uitvoerbare stappen.

Successen moeten worden belicht om te laten zien dat de transitie naar duurzaamheid in volle gang is.

Wanneer meer mensen het gevoel krijgen dat veranderingen haalbaar en realistisch zijn, zullen ze meer geneigd zijn om actieve deelnemers te worden van de transitie. Successen moeten worden belicht om te laten zien dat de transitie naar duurzaamheid in volle gang is. Door vooruitgang zichtbaar te maken, moeten groene partijen inspelen op optimisme en bewijzen dat verandering mogelijk is – en al gebeurt.

We zijn niet naïef. De klok tikt en de klokt tikt hard. Elke vertraging verergert de crisis. Maar angst alleen mobiliseert niet – het verlamt. Groene politiek moet waarschuwen voor de gevaren, maar ook duidelijke en tijdgebonden oplossingen bieden. Mensen moeten voelen dat hun handelen ertoe doet, dat er een pad voorwaarts is. De boodschap is eenvoudig: elke inspanning telt en collectieve actie kan het verschil maken. TINA - There Is No Alternative - moet voortaan staan voor: There Is No Apathy. Of: Tijd voor INnovatie en Actie.

2. Klimaatactie heeft bondgenoten nodig

Duurzaamheid moet een gedeelde maatschappelijke missie zijn. Groene partijen moeten niet het alleenrecht claimen op duurzaamheid. Integendeel: we moeten de handen in elkaar slaan met iedereen die hetzelfde doel deelt: het terugdringen van emissies. Onze bondgenoten zijn middenveldorganisaties, ondernemers en alle politieke actoren die zich scharen achter ambitieuze klimaatdoelen.

We moeten stoppen met redetwisten met de zelfverklaarde ecomodernisten.

Ook moeten we stoppen met redetwisten met de zelfverklaarde ecomodernisten. Hoewel er duidelijke verschillen zijn tussen ecomodernisten en ecologisten, delen we eenzelfde uitgangspunt, want ook zij erkennen dat de menselijke activiteit het klimaat verstoort en dat alleen menselijke actie – politieke actie – de schade kan beperken.

Ecomodernisten vertrouwen volgens ons te veel op technologische oplossingen, wat kan leiden tot te late of onvoldoende maatregelen – de voornaamste kritiek van ecologisten. Toch erkennen zij duurzaamheid als een essentieel politiek thema. Daarom moeten we hen beschouwen als bondgenoten, en tegelijk benadrukken dat technologische en maatschappelijke verandering zelden plaatsvinden zonder politieke steun en een duidelijke beleidsagenda. Om de klimaatcrisis te bestrijden, hebben we een systeemtransitie nodig.

3. Daag de status quo uit

We moeten niet rond de pot draaien: de oplossing voor de klimaatcrisis vereist een systeemtransitie: verandering is nodig op diverse vlakken: technologie (zoals hernieuwbare energie en elektrische mobiliteit), economie (van lineair naar circulair), gedrag en cultuur (hoe we consumeren, reizen, eten), sociale structuren (zoals toegang tot energie, mobiliteit, werk, schoon water). Om deze systeemverandering te realiseren, moet de politiek een kader scheppen via wetgeving, belastingen en subsidies. Wie twijfelt of systeemverandering mogelijk is: de hele menselijke geschiedenis is een aaneenschakeling van systeemveranderingen. Ook dat is een haalbare kaart, zolang de politieke wil er maar is.

Om systeemverandering te realiseren, moet de politiek een kader scheppen via wetgeving, belastingen en subsidies.

Werkelijke vooruitgang vereist dat we het systeem fundamenteel herdenken. We moeten durven praten over nieuwe economische modellen en durven de gevestigde belangen uit te dagen. Ecomodernisme biedt een pad via technologie en marktgerichte oplossingen. De degrowth-beweging biedt een alternatief: minder consumptie en een eerlijkere economie. Beide paden moeten worden onderzocht zonder ideologische oogkleppen. Om succesvol te zijn, moeten groene partijen een pragmatische houding aannemen en tegelijkertijd niet bang zijn om de status quo in vraag te stellen. Het is een evenwichtsoefening die we voortdurend moeten bewandelen: de blik op de toekomst, maar ook hier en nu het verschil al maken.

Groene partijen moeten klimaatactie positioneren als dé groeistrategie van de toekomst: een strategie die welvaart creëert én de planeet beschermt. De beslissingen die we vandaag nemen, bepalen de wereld waarin we morgen leven én de wereld die we achterlaten. Groene politiek moet niet alleen de toekomst verbeelden, maar ze ook creëren.

4. Claim het sociaalliberalisme

Het is belangrijk te benadrukken dat groen beleid altijd onlosmakelijk verbonden is met een sociaaleconomische agenda. Wie profiteert van de energietransitie? Hoe zorgen we ervoor dat de schade van milieurampen niet vooral de armsten treft? Hoe beschermen we werknemers die hun job verliezen? Hoe behouden we ons sociaal zekerheidsstelsel? Deze vragen staan centraal bij groene politici die bouwen op sociaaldemocratische waarden als sociale rechtvaardigheid, gelijke kansen en solidariteit. Milieuactivisten geloven dat er een rol voor de staat is weggelegd om rechtvaardigheid te waarborgen via sterke publieke diensten, herverdeling en milieubescherming. Vakbonden zijn hierin belangrijke partners.

Tegelijkertijd moeten groene partijen bewust voortbouwen op de liberale waarden: individuele vrijheid, mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Milieuactivisten zijn progressief: ze geloven niet alleen dat ons welzijn afhankelijk is van het globale ecosysteem, maar ook van onze vrijheid om keuzes te maken over ons lichaam en leven. Daarom steunen groene partijen het recht op abortus, het homohuwelijk en de vrijheid van meningsuiting.

Groene politici onderscheiden zich van communisten omdat ze erkennen dat een zekere marktdynamiek nodig is.

Tot slot betekent het omarmen van liberale waarden ook: geloven in een gereguleerde markteconomie. Groene politici onderscheiden zich van communisten omdat ze erkennen dat een zekere marktdynamiek nodig is – naast coöperaties, ngo’s, non-profitorganisaties en het maatschappelijk middenveld – om maximale maatschappelijke waarde te creëren. Uiteraard met respect voor de grenzen van de planeet en met gemeenschappelijke duurzaamheidsdoelen als leidraad voor een groene economie. Een groene economie die zowel de mens als het globale ecosysteem waarvan we allemaal afhankelijk zijn, ten goede komt.

Deze tekst kwam tot stand in het kader van het Non-Academic Mentoring programme for Doctoral Researchers van YUFE (Young Universities for the Future of Europe)

• groen
• ecologie
• links