Merkwaardig genoeg is het precies in het land waar het meeste onderzoek gebeurt naar lang leven dat de levensverwachting al enkele jaren stagneert en met Covid-19 zelfs drastisch achteruit is gegaan: de Verenigde Staten.

Eind 2024 zond de Amerikaanse niet-commerciële zender PBS een documentaire uit met de titel Two American Families: 1991-2024. De documentaire volgt twee gezinnen uit Milwaukee, een wit en een zwart gezin, meer dan drie decennia lang. In 1991 hebben de kostwinners in beide gezinnen een goede job in de industrie, waar de vakbond sterk staat. Vrij snel daarna volgt het pijnlijke nieuws van hun ontslag. Het zijn de jaren van president Bill Clinton (1993-2001) met zijn ‘New Economy’, maar beide gezinnen moeten het stellen met slecht betaalde baantjes. Geen van beide families heeft zich economisch kunnen herpakken. Ondanks jaren van onafgebroken hard werken, zowel van de ouders als van hun kinderen, blijft de droom van de Amerikaanse middenklasse onbereikbaar. We zien hoe beide families troost en hoop op een beter leven in de godsdienst zoeken. Er is een scène waarin de witte familie, de Neumanns, voor het altaar staat terwijl de priester god dankt voor de acht-dollar (per uur) job die de vader heeft bemachtigd. Maar niet lang daarna verliest hij ook dit werk. Doorheen de familiedrama’s komen de opeenvolgende Amerikaanse presidenten aan bod, te beginnen met Bill Clinton, die elk om beurt ‘jobs, jobs, jobs’ beloven. De documentaire is een aangrijpende illustratie van de verarming van de meerderheid van de Amerikaanse bevolking. Ze laat zien hoe twee Amerikaanse families er nauwelijks in slagen om te overleven, terwijl de Amerikaanse economie een algemene groei kent.

Het zegt heel veel over het Amerika van vandaag en over hoe het komt dat een praatjesmaker als Trump, die jobs belooft en een verlaging van de pensioenleeftijd naar 65 jaar, voldoende stemmen kreeg om herkozen te worden.

50% van de Amerikaanse bevolking heeft, gecorrigeerd voor inflatie, sinds 1980 geen inkomensgroei gekend.

Verwijzen naar het buitenland om aan te tonen wat mogelijk is, is een goede oefening. Zo houden de VS ons een spiegel voor van de ultieme consequenties van het neoliberaal beleid dat president Reagan in 1980 stevig op de rails zette. Het Amerikaans bbp is aan een rotvaart blijven stijgen: er werd een steeds grotere taart gebakken waarvan iedereen zijn deel zou krijgen. Alleen blijkt de helft van de Amerikaanse bevolking de taart gemist te hebben: 50% van de Amerikaanse bevolking heeft, gecorrigeerd voor inflatie, sinds 1980 geen inkomensgroei gekend. Aan de 90% laagste inkomens is in totaal, tussen 1975 en 2014, zelfs minder dan 20% van de economische groei ten deel gevallen. De top, de 1% hoogste inkomens, kon 50% van de groei incasseren.

Die extreme ongelijkheid vertaalt zich ook in de levensverwachting. Terwijl de levensverwachting van Amerikanen en Belgen in het verleden ongeveer gelijk evolueerde en in beide landen eind jaren 1990 voor mannen ongeveer 74 jaar was, is die in de VS sindsdien nog nauwelijks toegenomen. In 2022 bereikte de levensverwachting van Belgische mannen bijna de magische 80 jaar, Amerikaanse mannen moeten het stellen met 74,8 jaar, zowat vijf jaar minder. De levensverwachting van Amerikaanse vrouwen ligt 3,5 jaar lager dan die van Belgische vrouwen (80,2 versus 83,8).

Amerikaanse mannen hadden in 2018 een lagere levensverwachting dan in 2012.

Covid heeft in de VS veel harder toegeslagen dan in alle andere landen van de geïndustrialiseerde wereld. Het beleid van de toenmalige Amerikaanse president Trump was daar niet vreemd aan. Maar reeds lang voor de Covid-epidemie begon de levensverwachting in de Verenigde Staten te stagneren en zelfs te dalen. Amerikaanse mannen hadden in 2018 een lagere levensverwachting dan in 2012. Voor nobelprijswinnaar Angus Deaton was het de aanleiding om samen met Anne Case te onderzoeken wat er aan de hand was. Net voor het uitbreken van Covid kwam hun boek uit: Dood uit wanhoop. Deaton die sterk overtuigd is van de bijdrage van het kapitalisme aan de vooruitgang in gezondheid van de mensheid komt in zijn laatste boek tot de vaststelling dat het kapitalisme in de Verenigde Staten faalt: ‘de toekomst van het kapitalisme zou hoop moeten zijn, niet wanhoop’. Voor Deaton en Case liggen vooral zelfmoord en drugs aan de basis van toenemende sterftecijfers bij jonge mensen en die cijfers zorgen voor de algemene daling in levensverwachting. De belangrijkste oorzaak hiervan is niet een gebrekkige toegang tot zorg of een bepaalde levensstijl, maar ongelijkheid. Het is de schrijnende armoede en de werkloosheid in de regio’s waar arbeiders niet langer werk vinden die tot wanhoop leiden. Het Amerikaanse gezondheidssysteem maakt die sociale ongelijkheid nog erger. Voor Deaton en Case is de diepere oorzaak van de dalende levensverwachting de verzwakking van de arbeidersklasse en de groeiende macht van de grote bedrijven.

In de armste regio’s van de VS ligt de levensverwachting lager dan in Bangladesh.

In 2023 publiceert de Washington Post een dossier over de gezondheidscrisis in de Verenigde Staten. Ze onderschrijven de besluiten van Deaton en Case maar wijzen erop dat niet enkel suïcide, drugs of geweld de crisis verklaren, maar dat ook sterfte door chronische ziekten epidemische proporties aanneemt. Een aantal van hun vaststellingen zijn gewoonweg verbijsterend. Hoewel wapengeweld en opioïden verantwoordelijk zijn voor honderdduizenden doden, is vooral de opmars van chronische ziekten onder de 35- tot 64-jarigen verantwoordelijk voor de dalende levensverwachting. In een kwart van alle Amerikaanse districten, vooral in het zuiden en het mid-westen, is de sterfte bij working-age people hoger dan veertig jaar geleden. Chronische ziekten zoals kanker, diabetes of COPD zijn verantwoordelijk voor meer dan dubbel zoveel vroegtijdige sterfte onder de 65 jaar dan drugs, wapengeweld, suïcide of ongevallen samen. Die hoge sterftecijfers zijn er niet plots gekomen, maar hebben zich in de afgelopen decennia ontwikkeld. Terwijl het inkomen van de 10% districten met de hoogste inkomens tussen 1980 en 2023 39% sneller is gestegen dan het inkomen van de 10% districten met de laagste inkomens, is het verschil in sterfte tussen de twee spectaculair gestegen. In 1980 lag het sterfterisico 8% hoger in de armste districten dan in de rijkste, in 2020 was dat verschil opgelopen tot 61%. In de rijkste districten is de levensverwachting blijven stijgen, alhoewel ze achterop hinkt ten opzichte van de beste regio’s in landen zoals Canada, Frankrijk of Japan. In de armste regio’s is de levensverwachting gedaald en ligt ze lager dan landen als Bangladesh. Die sterftecijfers zijn slechts het topje van de ijsberg van vele jonge levens in ziekte en miserie in grote delen van de landelijke Verenigde Staten.

De evolutie van de levensverwachting in de VS toont haarscherp dat levensverwachting het resultaat is van een collectief proces.

De evolutie van de levensverwachting in de Verenigde Staten toont haarscherp dat levensverwachting het resultaat is van een collectief proces. Het zijn de verdeling van welvaart en de sterkte van het sociaal zekerheidssysteem die ervoor zorgen dat iedereen kan delen in een betere gezondheid en een langer leven. De Verenigde Staten die in de wereld het hoogste aandeel van het bbp besteden aan gezondheidszorg, bijna 18% ten opzichte van 10% in België, hebben de laagste levensverwachting van de geïndustrialiseerde wereld. De grote ongelijkheid vertaalt zich in leven en dood.

Patrick Deboosere. Worden onze kinderen 120 jaar? (epo, 2025)

• VS
• vergrijzing
• levensverwachting