Voor velen is het duidelijk: de bestaande maatschappijmodellen verkeren in crisis. We leven in een wereld waar de CO2-uitstoot blijft stijgen ondanks inzicht en protest, waar bezit meer oplevert dan hard werken, en waar bedrijfsleiders torenhoge bonussen incasseren terwijl de sociale zekerheid afgebroken wordt. Populisme groeit, sociale media bedreigen onze democratie, en online shoppingsapps beheersen steeds grotere delen van onze markt. En waar de leiders toekijken – of erger: politiek schaak spelen – terwijl in Gaza het moorden doorgaat.

Voor mijn generatie, die volwassen werd ná de financiële crisis van 2008, heerst het gevoel dat er géén geloofwaardig politiek alternatief meer wordt aangeboden.

Ik geloof dat er, zeker voor mijn generatie die volwassen werd ná de financiële crisis van 2008, het gevoel heerst dat er géén geloofwaardig politiek alternatief meer wordt aangeboden. Sociaaldemocratisch links slaagde er niet in om een nieuw toekomstverhaal te formuleren. Sindsdien lijken we collectief in een soort ideologische leegte te hangen. In welke samenlevingsvormen geloven we eigenlijk nog?

Desondanks gaan veel mensen door, maar daarom stemmen ze niet in met de heersende samenlevingsvormen – ze berusten. Niet uit overtuiging, maar wel omdat er geen alternatief lijkt. In tijden van onzekerheid trekken we ons terug. We verdedigen wat we hebben, zoeken naar individuele vormen van verzet. Zelfhulpboeken en duurzame shampoo. Misschien helpt het, misschien ook niet. Maar ondertussen ontbreekt het samen zoeken naar een alternatief van de manier waarop we samenleven. En bij het stilvallen van de verbeelding begint de berusting.

We hebben nood aan meer ideeën over een ideale wereld. Waarom? Omdat je je een andere wereld dan de onze móét kunnen inbeelden om kritisch te blijven kijken naar de realiteit waarin we leven. Zulke beelden zijn nooit volledig, zelden realistisch – maar ze bieden een richting, een horizon. En vooral: als die beelden gedeeld worden, kunnen ze de basis vormen voor collectief verzet. Dromen die uitgesproken worden, kunnen anderen aansteken. Ze maken de ruimte vrij om te twijfelen, te weigeren, en om samen te zoeken naar iets beters. Verbeelding is daarbij geen ontsnapping, maar de collectieve motor die verzet in beweging zet.

Als beelden voor een ideale wereld gedeeld worden, kunnen ze de basis vormen voor collectief verzet.

Wat houdt ons toch tegen om te dromen over een ideale wereld? Ik kan verschillende dingen bedenken. Misschien komt het doordat we streven naar een ‘neutrale’ opvatting van een goede vorm van samenleven in onze pluralistische en superdiverse samenleving? Niet praten over een ideale wereld lijkt in elk geval een moeilijke discussie uitgespaard. Of misschien raken we voortdurend afgeleid door sociale media vol vreselijk inhoudsloze filmpjes en door andere smartphone-toepassingen die continu om onze aandacht schreeuwen? Er ligt allicht ook een oorzaak bij de drukte die ontstaat in heersende gezinsmodellen waarbij ouderschap gecombineerd wordt met veeleisende en flexibele jobs. Of misschien denken we dat we ervoor gestudeerd moeten hebben? En ik ben er bovendien zeker van dat cynisme een belangrijke rol speelt. Laat ons ten slotte ook zeker niet vergeten dat er velen zijn wiens persoonlijke problemen het niet toelaten om te filosoferen in het abstracte.

Zulke ideeën over een ideale wereld zijn geen politieke doelen, dat is erg belangrijk, maar ze geven wel richting aan het formuleren van politieke doelen. Politiek is traag en stroef; en sleept het gewicht van het verleden met zich mee. Politieke doelen moeten haalbaar zijn, compromissen onvermijdelijk. Maar een beeld van de ideale wereld hoeft dat niet te zijn! Daar is geen sprake van een compromis. Het mag onrealistisch , ongemakkelijk en radicaal zijn — juist omdat het ons helpt zien hoe absurd de status quo soms is.

Klein voorbeeldje. In mijn ideale wereld bestaan auto’s zoals we die vandaag kennen niet. Wie vindt dat eigenlijk efficiënt, zo’n personenwagen?

Klein voorbeeldje. In mijn ideale wereld bestaan auto’s zoals we die vandaag kennen niet. Wie vindt dat eigenlijk efficiënt, zo’n personenwagen? Een stuk metaal van anderhalve ton meeslepen om even naar het werk te protten. Natuurlijk is het niet realistisch om auto’s morgen af te schaffen. Maar het ideaal maakt zichtbaar hoe vreemd het is dat we, midden in een klimaatcrisis, het grootste deel van ‘de werf van de eeuw’ hebben gewijd aan auto-infrastructuur: de oosterweelverbinding.

Verandering begint bij de ideale wereld. Niet alleen reageren op wat fout gaat, maar verbeelden hoe het anders kan. Ideeën geven. Misschien moet SamPol een zomerrubriek starten rond de vraag: hoe ziet jouw ideale samenleving en politiek eruit? Bijvoorbeeld met interviews waarin verschillende mensen vertellen over hun ideale wereld — niet als blauwdruk, maar als inspiratie.

• column
• utopie
• ideale wereld