Het Eurodividend is een bescheiden basisinkomen dat wordt uitgekeerd aan elke legale inwoner van de Europese Unie. Dit inkomen biedt elke inwoner een universele en onvoorwaardelijke bodem die naar believen kan worden aangevuld met inkomen uit arbeid, kapitaal en sociale uitkeringen. De hoogte kan variëren van lidstaat tot lidstaat om de kosten van levensonderhoud te volgen, en het kan lager zijn voor jongeren en hoger voor ouderen.

NOODZAAK

Waarom hebben we zo'n ongekende regeling nodig?

Ten eerste vereist de economische duurzaamheid van de gemeenschappelijke munt, bij gebrek aan voldoende economische homogeniteit en wrijvingsloze intra-Europese migratie, een betrouwbare en krachtige maar eenvoudige overdrachtsstelsel dat asymmetrische schokken en divergenties helpt op te vangen. Verschillende regelingen, sommige meer en sommige minder specifiek gericht, kunnen een dergelijk doel dienen. Een centraal gefinancierd Eurodividend is zo'n stelsel.

Ten tweede is het recht op vrij verkeer binnen Europa een bewonderenswaardige verworvenheid, maar het zal politiek alleen houdbaar zijn als voldoende weinigen gebruik maken van dit recht. Om de negatieve neveneffecten van migratie voor zowel de gemeenschappen van bestemming als de gemeenschappen van herkomst binnen redelijke grenzen te houden, zijn permanente overdrachten naar mensen in armere regio's nodig. Volgens Ursula von der Leyens presidentiële programma, moet de EU “regionale en sociale verschillen aanpakken en ervoor zorgen dat alle burgers een effectief recht hebben om te blijven wonen op de plaats die zij hun thuis noemen”. Een Eurodividend zal helpen dit doel op de eenvoudigst mogelijke manier te bereiken, zonder de begunstigden in een afhankelijkheidssituatie te brengen, zoals bij gebruikelijke inkomensafhankelijke overdrachtsstelsels het geval zou zijn.

Het Eurodividend is de eenvoudigste manier om "regionale en sociale verschillen aan te pakken", zoals in Ursula von der Leyens presidentiële programma staat.

Ten derde ondermijnt het vrije verkeer van financieel kapitaal, menselijk kapitaal, goederen en diensten over de grenzen van de lidstaten het vermogen van elk van hen om de herverdelingstaken uit te voeren die sommige van hen tot nu toe vrij goed hebben vervuld. De gulheid en diversiteit van onze welvaartsstaten zullen de moordende druk van de concurrentie binnen de EU niet overleven tenzij de verenigde Europese markt binnen een stevig gemeenschappelijk regelgevend kader opereert en op een solide gedeelde basis rust, die het meest transparant wordt gewaarborgd door een universeel Eurodividend.

Ten slotte is het voor alle dimensies van het functioneren van de Europese Unie belangrijk dat haar besluiten als legitiem worden beschouwd. Een belangrijke factor hangt af van de vraag of burgers heel tastbaar waarnemen dat de Unie niet alleen iets doet voor de elites, maar ook voor de underdogs, voor de achterblijvers. Bismarck hielp de wankele legitimiteit van zijn verenigde Duitsland veilig te stellen door 's werelds eerste openbare pensioenstelsel te creëren. Indien men van de Unie een zorgzaam Europa wil maken waarmee iedereen zich kan identificeren, zal ze er goed aan doen ook iets volstrekt ongehoords tot stand te brengen: een universeel Eurodividend.

FINANCIERING

Hoe kan dit Eurodividend worden gefinancierd? Hoe hoog kan het zijn? Een EU-brede vennootschaps- en koolstofbelasting kan helpen, maar zal ons niet ver brengen. De inkomstenbelasting verschilt zo sterk van lidstaat tot lidstaat en ligt politiek zo gevoelig dat de EU er beter vanaf kan blijven. De belasting op de toegevoegde waarde is de meest Europese vorm van belasting, met een geharmoniseerde belastinggrondslag en een fractie daarvan die de EU-begroting voedt. Het is daarom, om louter pragmatische redenen, de meest veelbelovende weg vooruit.

Om een Eurodividend van 250 of 300 euro te financieren, is ongeveer 10% van het bbp van de EU nodig.

Om een Eurodividend van gemiddeld 250 of 300 euro te financieren (eventueel hoger or lager volgens de deelstaat en de leeftijd), is ongeveer 20% van die belastinggrondslag of ongeveer 10% van het bbp van de EU nodig. Dit hoeft geen sterke stijging van het btw-tarief te betekenen. Noch de nieuwe belasting, noch de nieuwe uitkering wordt gewoon bovenop de bestaande belastingen en uitkeringen gestapeld. Het dividend vervangt de onderste laag van alle bestaande uitkeringen, waarvan de meeste blijven bestaan in de vorm van voorwaardelijke toeslagen. En het zou in de plaats komen van de gebruikelijke uniforme belastingvrijstellingen voor de lagere inkomensschijven van elke belastingbetaler. De nationale begrotingen zouden op deze twee manieren profiteren en de lidstaten zouden de nationale btw-component dienovereenkomstig kunnen verlagen en/of andere belastingen kunnen verlagen, zodat het reële netto-inkomen van de meeste huishoudens in wezen ongewijzigd blijft.

Maar voor veel van deze huishoudens zal toch iets veranderen: hun economische zekerheid zal toenemen doordat het Eurodividend elk lid van elk huishouden een stevige onvoorwaardelijke bodem biedt die kan worden aangevuld met inkomsten uit andere bronnen, eventueel inclusief een nationaal basisinkomen van een hoger bedrag. En sommige categorieën zullen ook onmiddellijk van een hoger netto-inkomen kunnen genieten, vooral deeltijdwerkers, vrouwen en mensen die nauwelijks een inkomen hebben, onder andere degenen die momenteel verstoken blijven van uitkeringen waar ze recht op hebben vanwege een gebrek aan informatie of de angst voor stigmatisering.

UTOPIE?

Of een basisinkomen nu op Europees of nationaal niveau wordt ingevoerd, sommige huishoudens worden er dus financieel beter van. Dit betekent nettokosten voor de schatkist die nu moeten concurreren met de groeiende eisen van defensie-uitgaven. Dit maakt de vooruitzichten voor de onmiddellijke invoering van een Eurodividend nog minder rooskleurig dan ze anders zouden zijn: verwacht niet dat de Europese Commissie tijdens deze legislatuur een Eurodividendrichtlijn zal voorstellen aan het Parlement en de Raad. In die zin is het Eurodividend ongetwijfeld een utopisch voorstel. Dit mag ons er echter niet van weerhouden om het te bespreken, te verfijnen en te bepleiten, zoals we dat ook voor vele andere utopische ideeën moeten doen. Tot niet zo lang geleden was de EU zelf een utopie. En dat waren onze welvaartsstaten ook.

Utopisten mogen we dus blijven. Maar we moeten kritische utopisten zijn. We moeten aandacht blijven schenken aan het hele scala van bezwaren, van de meest oppervlakkige tot de meest diepgaande. We moeten ook opportunistische utopisten zijn. We moeten aanvaarden om op de pauzeknop te drukken als de context niet rijp is, terwijl we voortdurend op zoek blijven naar mogelijkheden om vooruit te komen, vaak slechts bescheiden of indirect.

De kans dat het Eurodividend nog tijdens mijn leven gebeurt, is nihil. Hetzelfde geldt nog meer voor wereldvrede. Dit is geen reden om op te geven.

De invoering van een Eurodividend stuit onvermijdelijk op veel meer obstakels dan, bij voorbeeld het autovrij maken van de centrale lanen van Brussel. De kans dat het nog tijdens mijn leven gebeurt, is nihil. Hetzelfde geldt nog meer voor wereldvrede. Dit is geen reden om op te geven. Het is een reden om er harder en slimmer aan te werken.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• eurodividend