Competitiviteit, veerkracht en veiligheid zijn de buzzwoorden van deze Europese Commissie. Het zijn ook de woorden waarmee Ursula Von der Leyen begin dit jaar de nieuwe EU Clean Industrial Deal voorstelde. Achter die façade zit echter een uitgesproken neoliberale keuze om te blijven inzetten op ‘economische groei’ als enige parameter en op deregulering voor vervuilende industrieën en multinationals onder het mom van omnibus-pakketten.

Nochtans is een diepgaande herstructurering van de Europese economie broodnodig als we kijken naar welke uitdagingen op ons afkomen.

EUROPEES BELEID IS GEBASEERD OP EEN HYPOTHESE

In 2022 was het 50 jaar geleden dat het rapport Grenzen aan de Groei van de Club van Rome verscheen. Dat rapport stelde voor het eerst de eindeloze (economische) groei op een eindige planeet in vraag.

Het rapport veroorzaakte heel wat commotie. Het creëerde grofweg twee kampen: postgroei en groene groei. De eerste strekking, postgroei, volgt de conclusies van de Club van Rome en wil, zoals de naam het al aangeeft, weg van groei-afhankelijke economie. Het is een koepelterm voor onderzoek in de donuteconomie, welzijnseconomie en omgroei/degrowth.

De tweede strekking, groene groei, gelooft dan weer dat het allemaal niet zo'n vaart zal lopen. De oplossing? Groene technologie die efficiëntiewinsten mogelijk maakt. Het doel? Economische groei. De adepten van de groene groei baseren zich op wat in de jaren 1990 de Environmental Kuznets Curve werd genoemd: de ecologische impact zou eerst toenemen, maar naarmate de economische groei ook toeneemt, zou de ecologische impact opnieuw afnemen. Deze theorie vormde de basis voor de idee dat we economische groei kunnen ontkoppelen van koolstofuitstoot en grondstoffengebruik.

Er is nog steeds geen bewijs dat de Environmental Kuznets Curve klopt. Meer nog, alle indicatoren staan in het rood.

Dertig jaar na de hypothese is er, echter, nog steeds geen bewijs dat de Environmental Kuznets Curve klopt. Meer nog, alle indicatoren staan in het rood. Verschillende studies en rapporten (zoals die van Parrique, Barth, et al of van Jason Hickel en Giorgos Kallis) tonen aan dat er geen signalen zijn voor een absolute, globale, permanente en een voldoende snelle en grote ontkoppeling van ecologische impact en economische groei. Dit is nochtans het soort ontkoppeling dat nodig is in het Globale Noorden.

Na decennia van beleid gebaseerd op groene groei, slaagt geen enkel Europees land er vandaag in om te voorzien in de basisnoden van haar burgers en tegelijk binnen de grenzen van de planeet te blijven. Zowat alle landen verbruiken ver boven de draagkracht van de aarde wat betreft grondstoffen en uitstoot.

MET EFFICIËNTIE ALLEEN REDDEN WE HET NIET

Alle eieren in het mandje van ontkoppeling leggen, blijkt dus geen goed idee. Bovendien drijft het techno-optimisme dat ermee gepaard gaat, het beleid in een zogenoemde carbon vision tunnel waardoor het enkel focust op het verlagen van koolstofuitstoot en het meer complexere plaatje uit het oog verliest.

De ontginning van grondstoffen en materiaalgebruik blijft bijvoorbeeld één van de belangrijkste drivers van de grootste crisissen van dit moment. De Global Resource Outlook van 2024 toont aan dat meer dan 60% van de broeikasgasuitstoot gelinkt is aan het ontginnen en de verwerking van materiële hulpbronnen. De auteurs van het rapport stellen: “Without any change, our current deeply unsustainable systems of consumption and production will gradually grow and culminate in catastrophic impacts on the Earth systems and ecological processes that underpin human well-being and the diversity of life on our planet”.

Binnen de EU Clean Industrial Deal is er daarom ook eindelijk een terechte focus op deze critical raw materials. Via de Circular Economy Act (die in 2026 volledig wordt voorgesteld) en de Critical Raw Materials Act wil de EU haar grondstoffengebruik strategisch benaderen.

Enkel inzetten op circulaire strategieën biedt onvoldoende soelaas. Er is meer nodig.

Desalniettemin biedt enkel inzetten op circulaire strategieën onvoldoende soelaas. Er is meer nodig. In een van zijn columns haalt Hans Stegeman, hoofdeconoom bij Triodos, bijvoorbeeld het circular rebound effect aan. Wanneer circulaire oplossingen het schuldgevoel en de kosten reduceren, kan er opnieuw meer geconsumeerd worden, wat dan weer tot een groter grondstoffengebruik leidt. Hoewel recycling een belangrijk onderdeel van de algemene strategie moet zijn, moet ook overconsumptie en -productie ingeperkt worden. Zonder deze grondoorzaken aan te pakken, is het dweilen met de kraan open.

OOK SUFFICIËNTIE IS NODIG

Hoog tijd dus om het groene groeipad, en haar exclusieve focus op efficiëntie, te verlaten en sufficiëntie op het toneel te roepen. In een IPCC rapport wordt dat als volgt gedefinieerd: “Sufficiëntiebeleid is een reeks maatregelen en dagelijkse praktijken die de vraag naar energie, materialen, land en water vermijden en tegelijkertijd menselijk welzijn voor iedereen leveren binnen planetaire grenzen”.

Met sufficiëntiemaatregelen is tegen 2050 een verlaging van 50% van de eindvraag naar energie ten opzichte van 2019 mogelijk.

Door beleid rond circulariteit en grondstoffenefficiëntie aan te vullen met sufficiëntie kunnen we klimaatdoelen sneller bereiken. Onderzoek van Wiese et al uit 2024 toont aan dat met sufficiëntiemaatregelen tegen 2050 een verlaging van 50% van de eindvraag naar energie ten opzichte van 2019 mogelijk is, hiervan zou 40% toe te schrijven zijn aan sufficiëntie.

Ook zouden we tegen datzelfde jaar 100% hernieuwbare energie kunnen mogelijk maken, zonder veel nood aan import van buiten Europa en zonder technologische oplossingen voor koolstofopvang. Op die manier zijn we minder afhankelijk van kritische import, minder kwetsbaar voor tekorten en veel beter opgewassen tegen schokken van het systeem.

Sufficiëntie stelt bovendien de vraag “Hoeveel is genoeg?”, waarbij genoeg niet te veel, noch te weinig betekent. De maatregelen binnen zulk kader pakken de grootste vervuilers aan om ervoor te zorgen dat iedereen een goed en kwaliteitsvol leven kan leiden binnen de grenzen van mens en planeet.

Als de Europese Commissie het dus meent met haar buzzwoorden rond veiligheid, veerkracht en competitiviteit, moet sufficiëntie de basis zijn van de EU Circular Economy Act en moet het dringend werk maken van een overkoepelende EU Sufficiency Strategy die doorwerkt in meerdere beleidsdomeinen.

De Europese Commissie moet het dringend werk maken van een overkoepelende EU Sufficiency Strategy die doorwerkt in meerdere beleidsdomeinen.

Inspiratie hiervoor kunnen onze beleidsmakers halen in het rapport A resilient and resource-wise Europe: Sufficency at the heart of the EU’s future, onderschreven door zo’n 83 Europese middenveldorganisaties. Hierin stellen ze verschillende beleidsinstrumenten voor gaande van overkoepelende Europese doelstellingen zoals bindende doelstellingen voor 2040 op vlak van energie en grondstoffen voetafdruk, het opnemen van sufficiëntie in de Nationale Energie, Klimaat en Grondstoffen Plannen en de creatie van een Europees burgerpanel om dit te monitoren, tot meer sectorale maatregelen als investeren in openbaar vervoer, voertuigdelen en strengere ecodesign regels.

HET EUROPA VAN DE TOEKOMST

Dit sufficiëntiebeleid vergt een fundamentele koerswijziging: weg van eindeloze kwantitatieve groei, richting beleid dat inzet op kwaliteit van leven binnen de grenzen van mens en planeet. Dat betekent ook: durven kiezen. Kiezen voor wie vandaag al de weg wijst naar die nieuwe economie.

Bij De Transformisten zien we dagelijks hoe die initiatieven in België al oplossingen bieden waar het systeem tekortschiet en zo bouwen aan een economie van genoeg. Zij kunnen als inspiratie dienen voor de auteurs van de aankomende EU Circular Economy Act om echt werk te maken van een veerkrachtig, competitief en veilig Europa, waarin ‘genoeg’ eindelijk de maatstaf wordt.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• circulair