Op 27 juli 2025 drukte de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, in Schotland de hand van de Amerikaanse president Donald Trump. Er zou een handelsakkoord gesloten zijn, dat al snel bekritiseerd werd. De Europese Unie aanvaardde een Amerikaans handelstarief van 15%, onder meer op auto's en auto-onderdelen, geneesmiddelen en halfgeleiders. De sectorale tarieven voor staal, aluminium en koper blijven echter ongewijzigd, op 50%. Ook moest de EU beloven ‘600 miljard dollar te investeren in de Amerikaanse economie’ en ter waarde van 750 miljard dollar Amerikaanse energie aan te kopen tot 2028.

De vraag is overigens hoe lang deze ‘afspraken’ gehandhaafd zullen blijven. Een week later kondigde Trump immers nieuwe tarieven aan op geneesmiddelen (binnen een jaar tot "maximaal" anderhalf jaar naar 150% en vervolgens naar 250%) en halfgeleiders. De MAGA-beweging in de VS geloven niet langer in rechtszekerheid rond internationaal-economische afspraken. Daarmee komen we in een high tech-variant van de 19^e eeuw terecht waarbij het ‘recht van de sterkste’ dreigt zege te vieren in grote geo-economische en geopolitieke vraagstukken.

De VS gebruiken onder Trump haar economische en technologische macht om eenzijdig toegevingen af te dwingen bij andere landen. In het boek ‘Hyperrealisme. Europa in een nieuw geopolitiek tijdperk’ kwamen we al tot de conclusie dat je in deze wereldpolitiek enkel relevant bent als je investeert in technologie, innovatie, economie en defensie. Je moet de andere partners in de wereld ‘iets te bieden hebben’ en ‘hefbomen kunnen aanwenden die verder gaan dan enkel en alleen markttoegang’. Geopolitieke analisten zien handelsconflicten eerder als een voortzetting van de competitie tussen grootmachten, met nieuwe instrumenten – tarieven, technologische beperkingen, industriebeleid alsook het maken van actieve verbindingen tussen ‘economie’ en ‘veiligheid’.

Je moet de andere partners in de wereld ‘iets te bieden hebben’ en ‘hefbomen kunnen aanwenden die verder gaan dan enkel en alleen markttoegang’.

Naar aanleiding van de slechte EU-VS-handelsdeal vergeleken sommige analisten de EU vandaag indirect met China in de 19^e eeuw. In tegenstelling tot Japan wachtte het Chinese keizerrijk te lang om de toenmalige westerse innovatie, die overigens ook een gevolg was van de Napoleontische oorlogen, te adopteren. Uiteindelijk verzwakte China economisch en militair, waardoor het onevenwichtige verdragen opgedrongen kreeg. Een “Eeuw van Vernedering” en verdeling volgde tussen 1839 en 1949. Eerst verliep dit proces traag, waarna het versnelde.

Is de parallel met Europa vandaag te ver gezocht? Misschien niet helemaal. Xi Jinping lijkt alvast zichzelf voorgenomen te hebben die fout niet meer te maken. China wil nu zelf technologisch een leidende rol spelen. Nu de Chinezen nog kapitaal hebben en hun demografie aan een lange halvering tegen 2100 is begonnen, tikt voor Beijing de klok. Het is daarom voor China van groot belang om via technologie en de controle over schaarse aardmetalen de huidige positie geopolitiek te verankeren. Zowel onder Biden als Trump verhevigde de competitie met Beijing, waarbij nu ook chips, kunstmatige intelligentie en datacenters gezien worden als game changers voor de toekomst.

Europa staat er een beetje bij en kijkt ernaar. Nochtans zal deze Amerikaans-Chinese geo-technologische competitie andere landen sterk beïnvloeden. De geopolitieke strijd om wie mondiaal ‘de grootste’ zal worden, Washington of Beijing, dreigt de huidige Europese Unie tussen deze twee kampen te verpletteren. In Hyperrealisme schreven we dat de EU deels kan compenseren via het wegwerken van bestaande obstructies in de interne markt en moet uitgroeien tot ‘het meest verbonden continent met de rest van de wereld’. Maar dat is niet genoeg, we hebben een paradigmawissel nodig.

De VS rollen sinds de pandemie een alternatief paradigma uit binnen een veel bredere machtsstrijd met China.

Vaak staren we onszelf blind op de figuur van Donald Trump. Dat weerhoudt ons ervan in te zien dat de VS sinds de pandemie een alternatief paradigma uitrollen binnen een veel bredere machtsstrijd met China. Technologie en toegang tot grondstoffen vormen daar een aantal centrale drivers. Wat vormen de basisbestanddelen van het Amerikaanse paradigma? Ten eerste, deregulering op een aantal sleuteldomeinen. Ten tweede, energie is in de VS goedkoop.

Energie in de EU-landen is nu al drie tot vier keer duurder dan in de VS. Vanaf januari 2027 treedt de ETS2-richtlijn in werking waardoor de CO2-kost geïnternaliseerd wordt in de energieprijs. Afhankelijk van de koolstofprijs en doorberekening, kunnen de energiekosten in de EU na 2027 mogelijk vier tot vijf keer hoger worden dan in de VS, vooral voor fossiele brandstoffen. De hogere energiekosten door ETS2 kunnen de concurrentiepositie van het Europese industriële weefsel verder onder druk zetten, ondanks EU-maatregelen zoals ‘carbon leakage’ te voorkomen (waarbij bedrijven die productie verplaatsen naar landen met soepelere regels). Europa zou beter als diplomatiek prioriteit geven tot het creëren van een mondiaal gelijk speelveld rond dergelijke regels. De EU holt misschien wel té ver en té snel vooruit qua standaarden in vergelijking met anderen, die het niet zo nauw nemen. Dit vraagstuk is beslist een debat waard. De implementatie van de ETS2-richtlijn kan overigens nog één jaar uitgesteld worden “tot 2028 bij hoge energieprijzen”. Misschien moet toch de politiek de tijd nemen om ook de relatieve prijzen voor bedrijven en consumenten ten opzichte van het buitenland mee te nemen.

Misschien moeten we in havens als Antwerpen-Brugge en Rotterdam zones creëren zonder al te veel taksen op energie.

Elektriciteit is in Europa te duur, vaak bijkomend door de vele taksen en heffingen. Daardoor zullen we relatief gezien minder grote datacenters hebben. Samen met kunstmatige intelligentie brengen net zij evenwel mogelijke exponentiële innovatie. Misschien moeten we in havens als Antwerpen-Brugge en Rotterdam zones creëren zonder al te veel taksen op energie. Water voor constante koeling in gesloten of open circuits is er alvast. Met grote datacenters zoals in de VS, zouden we, in samenwerking met kenniscentra en universiteiten, prioritair op zoek kunnen gaan naar bijvoorbeeld de nieuwe moleculen voor een duurzame chemische industrie, naar optimalisaties voor (hernieuwbare) energie, naar meer duurzame materialen, naar meer geavanceerde klimaatoplossingen, naar de uitrol van geospatiale oplossingen in de commerciële sector zoals logistiek of maritieme navigatie. Gaan we echt wachten tot de VS, China of de landen in de Golfregio deze innovaties realiseren en ze ineens ook nog patenteren? China zet nu al datacenters in op zoek naar nieuwe materialen. Dat dreigt Europa straks in nieuwe afhankelijkheidsrelaties voor de langere termijn te brengen.

Via herwonnen competitiviteit kan ultiem het sociale contract verdedigd worden.

Dit alles vraagt een paradigmawissel in onze energiepolitiek en inzake regulering. We moeten investeren, zodat Europa terug mondiaal mee kan. Europese samenwerking was ooit een vehikel voor de interne markt, industriebeleid en innovatie. De huidige Unie hanteert te veel de spelregels van een vervlogen wereldpolitiek. Vandaag zijn economie, technologie, innovatie en defensie allemaal aan elkaar verbonden. Via herwonnen competitiviteit kan ultiem het sociale contract verdedigd worden. Als Europa mondiaal relevant wil blijven, moet het meer aandacht besteden aan de basisfundamenten van haar eigen geo-economische en geo-technologische positie. Geopolitiek begint immers thuis.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• VS
• China
• geopolitiek