Menselijke activiteiten hebben al zo'n grote impact op onze planeet gehad dat de planetaire grenzen, die zorgen voor een veilige leefruimte voor de mens, worden overschreden. Er zijn negen planetaire grenzen geïdentificeerd, waarvan er al zes zijn overschreden. Het verlies aan integriteit van de biosfeer, gemeten aan de mate van biodiversiteitsverlies, is één van de planetaire grenzen die al is overschreden.

Het is duidelijk dat we, naast een klimaatcrisis, ook worden geconfronteerd met een biodiversiteitscrisis. Wetenschappers benoemen dit zelfs als het begin van een zesde massa-extinctie, dit keer één waarvoor de mens grotendeels verantwoordelijk is. IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services) bracht in 2019 een rapport uit over de wereldwijde toestand van de biodiversiteit. Daaruit blijkt dat ongeveer 1 miljoen soorten met uitsterven worden bedreigd. Ook in Europa gaat de biodiversiteit achteruit. Het laatste ‘State of nature’ rapport van het Europees Milieuagentschap van 2020 laat zien dat de meeste van onze Europees beschermde habitats en soorten zich in een ongunstige staat van instandhouding bevinden: 81% van de habitats, 39% van vogelsoorten en 63% van andere soorten zijn in een ongunstige staat van instandhouding.

ECOLOGISCHE EN ECONOMISCHE VOORDELEN

Behouden van wat er ons nog rest aan biodiversiteit is van uitermate belang, maar het zal niet meer volstaan. Natuurherstel wordt één van de belangrijkste strategieën om de planeet leefbaar te houden in de toekomst. Natuurherstel is erop gericht om gedegradeerde ecosystemen opnieuw goed te laten functioneren.

Natuurherstel heeft positieve gevolgen voor menselijke fysieke en mentale gezondheid.

Natuurherstel is niet alleen van belang om natuur op zich te herstellen en verlies van biodiversiteit te stoppen, maar is ook van cruciaal belang om ecosysteemdiensten te herstellen die bijdragen aan het welzijn van de mens. Zo kan natuurherstel helpen bij mitigatie van klimaatswijziging (bossen en andere ecosystemen zoals veengebieden vormen een belangrijke opslagplaats voor CO2). Ook voor klimaatadaptatie is natuurherstel onmisbaar (als watervoorziening bij droogtes, als verkoeling tegen hitte en zelfs als buffer tegen overstromingen). Natuurherstel heeft positieve gevolgen voor menselijke fysieke en mentale gezondheid. Herstel van bestuivers (zoals wilde bijen) is van levensbelang voor gewassen. Herstel biedt ook kansen voor banen en inkomen. Het draagt ook bij tot een betere kwaliteit en veiligheid van voedsel en water.

Tal van economische sectoren zullen baat hebben bij natuurherstel, zeker die sectoren die in hoge mate afhankelijk zijn van ecosysteemdiensten, zoals de voedingssector, de visserij, de bosbouw, de watermaatschappijen en het toerisme. De economische voordelen van natuurherstel zijn duidelijk: de baten van herstel wegen vele malen op tegen de kosten. Natuurherstel moet dan ook worden gezien als een investering, niet als een kost. Zo berekende de Europese Commissie dat een investering van 1 euro in natuurherstel van 8 tot 38 euro oplevert. Ook in een dichtbevolkte regio als Vlaanderen - of juist daar - wegen de baten van natuurherstel ruimschoots op tegen de kosten. Elke geïnvesteerde euro levert minstens 8 tot 51 euro op. Dit maakt natuurherstel in Vlaanderen haalbaar én betaalbaar.

Elke geïnvesteerde euro levert minstens 8 tot 51 euro op. Dit maakt natuurherstel in Vlaanderen haalbaar én betaalbaar.

Ecologisch herstel wordt niet alleen bepleit vanuit een ecologische noodzaak. Het wordt ook gezien als een krachtig positief houvast, dat hoop kan bieden in de onheilspellende berichten over de klimaat- en biodiversiteitscrisissen. Voorbeelden van succesvolle grootschalige herstelprojecten laten zien hoe jarenlange negatieve impact op het milieu kan worden teruggedraaid, met positieve gevolgen voor de natuur, en ook voor de levenskwaliteit van de lokale bevolking.

MIJLPAAL

Het belang van natuurherstel wordt internationaal erkend. Zo werd de periode 2021-2030 uitgeroepen door de Verenigde Naties als het decennium van ecosysteemherstel. Ook zijn er tal van internationale verplichtingen en engagementen terug te vinden waarin staten zich engageren om aan natuurherstel te doen. Vaak zijn deze echter te vrijblijvend en worden tot nu toe deze beloftes onvoldoende waargemaakt.

Ook binnen de Europese Unie wordt de noodzaak van natuurherstel gezien. Een cruciaal onderdeel van de Europese Green Deal en de Europese Biodiversiteitsstrategie 2030, was het uitwerken van bindende doelen voor natuurherstel. Een voorstel van natuurherstelwet werd gepubliceerd door de Europese Commissie in juni 2022.

Het wetsvoorstel werd zeer positief onthaald door tal van actoren (wetenschappers, milieujuristen, milieuorganisaties, meer dan een miljoen burgers en tal van bedrijven). Echter, verkiezingskoorts voor de Europese (en nationale) verkiezingen in 2024, politieke profileringsdrang, en druk door bepaalde lobbygroepen gaven aanleiding tot misinformatie over het voorstel. Dit leidde tot een afgezwakte tekst, die uiteindelijk na enkel nagelbijtende politieke rondes uiteindelijk werd goedgekeurd op 24 juni 2024 en op 18 augustus 2024 in werking is getreden.

Ondanks de afzwakking van de Natuurherstelwet, is dit een mijlpaal in EU-milieuwetgeving.

Ondanks de afzwakking van de wet, is dit een mijlpaal in EU-milieuwetgeving. Het sterkste punt van de wet is de holistische aanpak, waarbij natuurherstel wordt gezien als oplossing voor zowel herstel van biodiverse en veerkrachtige ecosystemen, als bij te dragen aan klimaatmitigatie en -adaptatie, het verzekeren van voedselveiligheid en de implementatie van internationale engagementen. Herstelmaatregelen worden opgelegd zowel binnen als buiten beschermde gebieden, wat in een sterk gefragmenteerd en versnipperd landschap in Europa heel noodzakelijk is.

De wet omvat een EU-brede doelstelling die aan lidstaten oplegt om tegen 2030 herstelmaatregelen te nemen in minstens 20 % van het landoppervlak en minstens 20 % van het zeeoppervlak van de EU, en tegen 2050 in alle te herstellen ecosystemen.

Er zijn tal van herstelmaatregelen voorzien in de wet: voor de habitattypes van Bijlage I (terrestrische, kust- en zoetwater habitats) en Bijlage II (mariene habitats) zijn er concrete hersteldoelen en deadlines voorzien (tegen 2030-2040-2050). Daarnaast zijn er herstelverplichtingen voor de habitats van bepaalde soorten. Eenmaal natuur is hersteld, moeten de lidstaten ook maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat die natuur niet opnieuw degradeert. Daarnaast zijn er ook herstelmaatregelen voor verschillende types ecosystemen (stedelijke ecosystemen, rivieren, bossen en agrarische ecosystemen) en bestuiverpopulaties. Ook daarin zijn er concrete hersteldoelen voorzien, zoals bijvoorbeeld om tegen uiterlijk 2030 minstens 25.000 km vrij stromende rivieren te maken, en om veengebieden in landbouwgebruik te herstellen. In steden mag er tot eind 2030 geen nettoverlies zijn van stedelijke groene ruimte, en vanaf 2031 moet er een toename zijn daarvan.

De ontwerpplannen moeten klaar zijn tegen 1 september 2026 en ter beoordeling worden voorgelegd aan de Europese Commissie.

De implementatie van de herstelverplichtingen dient te gebeuren via nationale herstelplannen. Zowel over de voorbereiding van de plannen als de inhoud ervan zijn er uitgebreide voorschriften voorzien in de wet. De ontwerpplannen moeten klaar zijn tegen 1 september 2026 en moeten ter beoordeling worden voorgelegd aan de Europese Commissie. Deze herstelplannen moeten ook synergiën opleveren met tal van andere plannen, zoals plannen voor hernieuwbare energie, landbouwplannen, klimaatplannen enzovoort.

Of de Natuurherstelwet inderdaad een belangrijke bijdrage aan het oplossen van de klimaat- en biodiversiteitscrisissen kan leveren, zal afhangen van het ambitieniveau van de lidstaten en de Europese Commissie. De wetenschap toont overtuigend aan dat investering in natuurherstel een veelvoud aan baten oplevert voor de mens. De Natuurherstelwet biedt ongelooflijk veel kansen om van Europa een mooiere, veiligere en gezondere plek te maken. Aan de lidstaten en aan de Commissie om aan te tonen dat dit een duidelijke prioriteit is.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• natuurherstelwet