'Make Europe Great Again’ was de slogan van het Hongaarse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie in de tweede helft van 2024. Het ging deels om het provoceren van EU-leiders die op dat moment, met uitzondering van Viktor Orbán zelf, publiekelijk hun steun betuigden aan Joe Biden en later aan Kamala Harris om het Witte Huis te redden van Donald Trump en de MAGA-beweging. Maar het ging ook om de propagatie van een ultraconservatieve agenda, die voorstelt om de kracht van Europa te herstellen door te vertrouwen op oude in plaats van nieuwe oplossingen.

Kort nadat Orbán in 2010 weer aan de macht kwam, nam hij de rol van zwart schaap op zich. Hij werd een onruststoker van de EU, die collectieve actie vaker wel dan niet in de weg staat. Hij profileert zich echter nooit als anti-EU, omdat hij weet dat de Hongaarse burgers overwegend pro-EU zijn en dat ook zijn eigen kiezers voorstander zijn van voortzetting van het lidmaatschap. Hij beseft heel goed dat het EU-lidmaatschap van vitaal belang is voor de Hongaarse economie. Zijn doel is niet om uit de EU te stappen, maar om het bestuur van de EU naar zijn hand te zetten. “Europa van naties” is een veelgebruikte slogan van Fidesz, en af en toe komen ze met ideeën als het afschaffen van het Europees Parlement.

Als Orbán het over de EU heeft, neigt hij ertoe een verhaal te vertellen dat suggereert dat hij in werkelijkheid de oorspronkelijke opzet van de EU verdedigt en dat de bedreiging voor de integratie afkomstig is van degenen die erop staan om verdere, onnodige of schadelijke elementen toe te voegen, zoals genderideologie of klimaatbeleid. Hoewel hij nu de langstzittende premier van de EU is, rekent hij zichzelf nooit tot de EU-elite, maar doet hij alsof hij het volk vertegenwoordigt, dat volgens zijn definitie cultureel conservatief is. De woordvoerders van Fidesz laten geen gelegenheid voorbijgaan om te benadrukken dat Europa moet terugkeren naar zijn christelijke wortels. In 2019 stemden Orbán en Fidesz wel voor Ursula von der Leyen als voorzitter van de Commissie, maar nu beschouwen ze haar als een mislukking, omdat ze in haar eerste mandaat heeft toegegeven aan de zogenaamde ‘groene, gender-, rechtsstaat- en oorlogsideologieën’ en omdat ze Oekraïne altijd heeft gesteund tegen Rusland.

De droom van Orbán is een Europa dat wordt geleid door politici van het type Meloni en Le Pen.

De droom van Orbán is een Europa dat wordt geleid door politici van het type Meloni en Le Pen. En zoals de recente presidentsverkiezingen in Polen en Roemenië hebben aangetoond, heeft hij veel bondgenoten en aanhangers in de oostelijke lidstaten van de EU. Sociaaldemocratische partijen zijn in de meeste landen van deze regio verzwakt ten opzichte van het moment dat ze tot de EU toetraden, terwijl de gezamenlijke kracht van partijen die behoren tot de ECR (European Conservatives and Reformists Group) en de Patriots for Europe Group verbazingwekkend is (vooral als we ook Oostenrijk in deze categorie opnemen).

Populisme en de groeiende invloed van extreemrechts vormen een probleem in heel Europa: van Duitsland tot Italië en van Zweden tot Portugal. Maar het zijn de drie Midden-Europese landen Polen, Tsjechië en Hongarije die de Britse traditie van euroscepticisme hebben overgenomen. Ten tijde van de Brexit-onderhandelingen wilde Polen zelfs het aandeel van het Verenigd Koninkrijk in de Europese Investeringsbank (EIB) overnemen. Deze drie landen zijn buiten de eurozone gebleven en hebben geen plannen om in de nabije toekomst toe te treden. Ze vinden het moeilijk om beleid te steunen dat nodig is voor een diepgaande en echte Economische en Monetaire Unie (EMU).

Het herstellen van de eenheidsmunt is van cruciaal belang om het ware potentieel van de integratie ten behoeve van zowel burgers als bedrijven te benutten.

Aangezien de gebrekkige EMU de belangrijkste oorzaak is geweest van de economische tegenspoed in Europa in de afgelopen 30 jaar, is het herstellen van de eenheidsmunt van cruciaal belang om het ware potentieel van de integratie ten behoeve van zowel burgers als bedrijven te benutten. Tijdens en na de crisis in de eurozone hebben eerst vier en vervolgens vijf voorzitters van verschillende EU-instellingen ambitieuze plannen voor hervorming van de EMU opgesteld, maar de meeste van die voorgestelde maatregelen zijn op papier gebleven. Meer recentelijk, in de nasleep van de “Trump-schok”, schetste ECB-president Christine Lagarde welke maatregelen op het gebied van financiën, handel en veiligheid nodig zouden zijn om echt vooruitgang te boeken. Tijdens een bijeenkomst van het Jacques Delors Centrum van de Hertie School in Berlijn (26 mei) legde zij uit dat de EU nu een sprong kan maken naar een grotere internationale rol voor haar munt, wat zowel materieel als strategisch duidelijke voordelen zou opleveren.

Financiën zijn van cruciaal belang voor Europa, niet alleen om weer groot te worden, maar ook om op eigen benen te kunnen staan. En vanuit dit oogpunt blijft het beleid van de VS ten aanzien van Europa een doorslaggevende factor. De VS financierden de wederopbouw van West-Europa na de Tweede Wereldoorlog en bleven een stabiliserende factor tot 1971, toen Nixon de dollar loskoppelde van goud en daarmee een impuls gaf aan de Europese monetaire integratie. Geconfronteerd met het risico van mondiale desintegratie, spande de regering-Obama zich in om de EU in tijden van crisis te steunen (door collectieve oplossingen voor de schuldencrisis in de eurozone aan te moedigen en de Brexit te ontmoedigen), maar recentelijk hebben de regeringen-Trump en -Biden de economische oorlog tegen de EU in verschillende vormen geïntensiveerd.

Vóór de Amerikaanse verkiezingen van 2024 werd er in Europa veel gesproken over het ‘Trump-proof’ worden. Nu over ‘Trump-compatibel’ worden.

Het fundamentele probleem van Donald Trump met de Europese Unie is structureel. De EU is per definitie verbonden met regels (intern en extern), economische openheid en liberale democratie. Het doel van het team van Trump is om Europa te dwingen deze kwaliteiten op te geven, of misschien zelfs helemaal op te heffen. Wat nog erger is, zijn er tekenen dat sommige Europese leiders het gemakkelijker zouden vinden om zich te schikken naar de nieuwe voorwaarden die Trump stelt voor de trans-Atlantische betrekkingen dan om op te komen voor de integriteit van de EU. Vóór de Amerikaanse verkiezingen van november 2024 werd er in Europa veel gesproken over het ‘Trump-proof’ worden. Sindsdien is de trend echter om zowel op nationaal als op EU-niveau ‘Trump-compatibel’ te worden.

In de jaren vóór de coronacrisis diende het concept van “strategische autonomie” als overkoepelende term om de ambitie van de EU uit te drukken om haar economische gewicht te evenaren met voldoende internationale invloed. Deze ontwikkeling is de afgelopen jaren echter omgekeerd en de EU wordt steeds meer een strategische periferie van de VS. Als deze trend zich voortzet, zou dit leiden tot een satellietrol (“speciale relatie”), vergelijkbaar met die van het Verenigd Koninkrijk in de jaren 1980. Het risico waar de EU vandaag de dag mee te maken heeft, is dat van “Engelandisering”, een scenario van ondergeschiktheid die verder gaat dan de bestaande afhankelijkheden (namelijk: defensie, monetaire zaken, digitale diensten en energie). Nationale en EU-leiders die bereid zijn Donald Trump tegemoet te komen, de VS te helpen bij het terugdringen van het tekort door wapenaankopen, en het EU-beleid te verwateren of af te breken ten gunste van een neoliberaal programma (dat deregulering en financialisering bevordert), dienen allemaal een MAGA-agenda ten koste van de Europese strategische autonomie en ambitie.

EU-leiders die bereid zijn Trump tegemoet te komen, dienen allemaal een MAGA-agenda ten koste van de Europese strategische autonomie en ambitie.

Objectief gezien zou een progressieve agenda voor strategische autonomie de Europese Unie groot maken. De EU zou meer eensgezind moeten zijn in haar streven naar duurzame ontwikkeling, zowel intern als door internationaal een leidende rol op zich te nemen met hetzelfde doel voor ogen. Het behouden en misschien zelfs verbeteren van sociale en milieunormen, terwijl de Unie als geheel meer invloed krijgt in de wereld. Een dergelijk programma vereist zeker verdieping (d.w.z. een veel grotere gemeenschappelijke begroting en risicodeling), maakt verdere uitbreiding mogelijk en is gebaseerd op wederzijds voordelige samenwerking met onze buurlanden, waarbij ontwikkeling en stabiliteit worden gecombineerd. Een dergelijk programma kan momenteel niet rekenen op overweldigende steun van de westelijke of oostelijke lidstaten van de Europese Unie.

Naschrift: Vandaag is de EU niet verenigd in een grootse of mondiale strategie. Politici kunnen worden ingedeeld op basis van het MAGA-MEGA-continuüm, dat partijpolitieke grenzen maar ook geografische categorieën overschrijdt. Volledig MAGA: Rutte, Starmer, Kaczyński. Semi-MAGA: Tusk, Meloni, von der Leyen. MAGA-MEGA: Merz, Frederiksen, Orbán. Half-MEGA: Macron, Lagarde, Costa. Volledig MEGA: Sánchez, Schlein, Magnette.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• Orban
• Hongarije