Mei 2025. Velen horen het in Keulen donderen wanneer onderwijsminister Zuhal Demir (N-VA) zonder voorafgaand overleg aankondigt dat vanaf het schooljaar dat vandaag begint de bijdrage van cursisten in het volwassenenonderwijs 2,5 keer zo duur zal worden (van 1,5 tot 4 euro per lesuur). Zogezegd om de meest kwetsbare groepen meer en beter te dienen. Een vreemde redenering, want drempels verhogen leidt nooit tot meer participatie. Voor minder kapitaalkrachtigen wordt het hoge inschrijvingsbedrag wellicht een onoverkomelijk obstakel. Ondertussen blijkt dat de CVO’s massaal cursisten verliezen.

DE ZWAARSTE SCHOUDERS

Zuhal Demir wil naar eigen zeggen een “gigantisch Mattheüseffect-probleem” aanpakken, ofte: diegenen die veel diensten gekregen hebben, kunnen in de ogen van de minister best voortaan wat minder krijgen. De 287.809 levenslangleerders die zich vorig jaar voor een cursus inschreven, zijn – volgens haar – overwegend mensen die veel “publiek gefinancierd onderwijs” genoten. De nieuwe maatregel zorgt er bijgevolg voor dat “de zwaarste schouders de zwaarste lasten [dragen]”. Voilà, een koekje van eigen deeg voor de socialisten, moet ze gedacht hebben. De “sociale correcties” die de minister toepast, zijn echter erg eenzijdig: beroepsopleidingen en Nederlands krijgen geen prijsstijging. Al de rest wel.

De “sociale correcties” die Demir toepast, zijn erg eenzijdig: beroepsopleidingen en Nederlands krijgen geen prijsstijging. Al de rest wel.

Onderwijsexpert Dirk Vandamme haast zich in juni om het voorstel van minister Demir te verdedigen. Na de obligate lofzang op het volwassenenonderwijs, wijst hij in zijn opiniestuk in De Standaard op het belang van de individuele investering. “De positieve baten van bijleren voor het individu komen er pas wanneer mensen er zelf gaan in investeren, ook financieel. […] Wanneer je het bijleren als een investering ziet, ben je meer bereid je er echt voor in te zetten.” Vandamme denkt wellicht aan wat mensen vandaag bereid zijn te geven aan fitness en andere op het individu gerichte sportieve activiteiten. Een dergelijke logica is echter verre van algemeen toepasbaar op cursussen binnen het volwassenenonderwijs.

INDIVIDUELE KIJK EN ARBEIDSMARKT

De individuele kijk op investeren in leren verklaart de ministers denigrerende uitsmijter van “hobby-opleidingen” helemaal. Los van een grove veralgemening, legt een dergelijke uitlating vooral een utilitaire, liberale visie op het leerproces bloot. Leren is een bezigheid die pas interessant wordt als je er op de arbeidsmarkt ook iets mee kunt doen, is het adagium. Zou het echter niet kunnen dat de arbeidsmarkt de dag van vandaag gebaat is bij weerbare, sociale en meertalige werknemers, die goed situaties kunnen lezen, mee kunnen nadenken en goed samenwerken? Is het niet de taak van gemeenschapsvoelende politici om de samenleving in haar geheel voorop te stellen en te kiezen voor wat het maatschappelijke weefsel het meest versterkt?

Elke opleiding zorgt ervoor dat mensen elkaar vinden en samen kennis opbouwen. Sociale vaardigheden komen samen met de inhoud. In het geval van talen, zorgt dit voor ontmoeting met anderen en voor empathie onder sprekers. In tijden van extreme atomisering is bevordering van intellectueel en sociaal welzijn geen overbodige luxe. Een vreemde taal en cultuur ontdekken is bovendien niet voor iedereen een hobby. Veel cursisten willen een taal bijspijkeren in het kader van hun werk, of hebben kinderen (en kleinkinderen) in het buitenland.

In tijden van extreme atomisering is bevordering van intellectueel en sociaal welzijn geen overbodige luxe.

Het volwassenenonderwijs is essentieel voor individuele groei en voor economische ontwikkeling, maar dat is het ook voor het individuele en het maatschappelijke welzijn. In een arbeidsmarkt met meer thuiszittende zieke werknemers dan werklozen, is dit welzijn geenszins triviaal. Economie en welzijn moeten sporen. Niet voor niks vaardigde Europa een doelstelling uit die eist dat minstens 60% van alle volwassen Europeanen tegen 2030 een opleiding volgt. Vlaanderen onderschreef die doelstelling, maar het is momenteel onduidelijk hoe we die kunnen bereiken. Volgens Bruzz, zag CVO Brussel voor de opleidingen Frans en Engels, die vandaag beginnen, de leerlingenaantallen kelderen van 842 naar 10. Beide talen zijn, naast het Nederlands, nochtans erg belangrijk voor onze arbeidsmarkt.

WAT IS HET VOLGENDE?

Met de focus op de individuele meerwaarde van levenslang leren in Demirs en Vandammes aanpak bevinden we ons op een gevaarlijk hellend vlak. Wat vandaag het volwassenenonderwijs overkomt, kan morgen het deeltijds kunstonderwijs te beurt vallen. In Vlaanderen bekwamen duizenden volwassenen zich elke week gedurende vele uren in beeldende kunsten, muziek, woord, en dans. In onze samenleving zijn de cursisten vaak burgers die heel wat “publiek gefinancierd onderwijs” genoten hebben. Maar onze kunstscholen zijn niet alleen de spiegel voor de ziel van alle leerders, ze zijn ook de humus voor de cultuurproductie in onze samenleving. Vele professionele kunstenaars zetten hun eerste stappen in de academies en conservatoria, vaak zijn ze jong, maar niet zelden zijn het volwassenen met een late roeping. Maar velen zien het ook als een hobby. Niettemin exposeren ze en gaan ze zo in interactie met het brede publiek. Niks mis met een hobby dus.

Wat vandaag het volwassenenonderwijs overkomt, kan morgen het deeltijds kunstonderwijs te beurt vallen.

Zijn er dan geen efficiëntiewinsten te boeken in de bredere vormingssector voor volwassenen? Ongetwijfeld wel. Vlaanderen geeft immers heel wat mogelijkheden tot bijscholing. Naast de centra voor basiseducatie van Ligo, heb je de VDAB, de Syntra’s en de centra voor volwassenenonderwijs (CVO’s). Geert Schelstraete geeft voor de zomer in De Standaard aan dat duidelijke taakafspraken tussen de verschillende instellingen tot meer duidelijkheid en minder dubbel werk kunnen leiden. En hier kon minister Demir een belangrijke rol spelen, want ze heeft zowel het beleidsdomein Onderwijs als het beleidsdomein Werk in haar ministerportefeuille. Beleidsdomeinen die vaak niet structuren hebben die naast elkaar werken. De verkokering bij de Vlaamse Overheid in kaart brengen ware een goede eerste stap geweest. De wetenschappelijke toetsing van het opleidingsaanbod een tweede. Overleg met de opleidingsverstrekkers een derde stap. Drie stappen die ze niet overwogen heeft om te besparen en beschadiging van de sector te vermijden.

Trouwens, de beoogde besparing met de prijsstijging per uur is 33 miljoen euro. Door de dramatische terugval van het aantal georganiseerde uren, riskeert de maatregel haar doel echter voorbij te schieten. Tenzij het sowieso de bedoeling was om de sector drastisch af te bouwen.

• column
• onderwijs
• volwassenenonderwijs