"België heeft eerder een inkomsten- dan een uitgavenprobleem. Onze fiscaliteit is een koterij, met langs inkomstenkant veel uitzonderingen en aftrekposten, en aan de uitgavenkant veel bedrijfssubsidies. Daardoor wordt de belastbare basis steeds smaller. Daarbij komt dat we ons, onder druk van Europa, te veel blindstaren op kwantitatieve begrotingsnormen zoals de schuldgraad, een indicator die inherent weinig zegt over de gezondheid van onze financiën. Er is vandaag net nood aan strategische en gerichte investeringen via meer Europese schuldfinanciering. Maar achterhaalde ideeën en een normatieve afkeer van schulden houdt deze piste gesloten."

Een gesprek met Hielke Van Doorslaer, doctor in de politieke economie en wetenschappelijk medewerker bij Denktank Minerva, zet je alleszins aan het denken. Hij doorprikt het alarmistische discours over onze begroting dat we doorgaans lezen, en doet dat op basis van wetenschappelijk onderzoek. "We kijken met een verwrongen lens naar onze begroting," stelt Van Doorslaer. "België wordt neergezet als een sociaal spilzuchtig paradijs dat te gul omspringt met sociale uitkeringen. We zouden dus te veel uitgeven aan sociale bescherming en gezondheidszorg. Maar als je in de cijfers duikt, wordt een andere realiteit zichtbaar."

Waaraan wordt in België dan wel veel uitgegeven?

"Er springt één categorie in het oog waar België buitensporig veel geld aan uitgeeft in vergelijking met de buurlanden: het zogenaamde 'Algemeen economisch beleid'. Binnen deze categorie zijn het voornamelijk de beleidsmaatregelen 'ter ondersteuning van de economische activiteit', zoals loonsubsidies en vrijstellingen van bedrijfsvoorheffing voor ondernemingen, die hoog uitvallen. Dit gaat dus over staatssteun aan privébedrijven. Als je die allemaal optelt, kom je op een dikke 50 miljard euro uit. Als je enkel kijkt naar enkel directe loonsubsidies, loonlastenverlagingen en vrijstellingen, zit je nog steeds aan kleine 20 miljard euro."

Hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen?

"Het heeft te maken met ideologie, de idee dat je de aanbodzijde van de economie moet ondersteunen om groei te genereren. Premier De Wever profileert zich nu als een trendbreuk met het verleden, maar het idee dat je ondernemers en privébedrijven in de watten moet leggen met lagere lasten om groei en een gezond economisch weefsel te krijgen, gaat al decennia mee.

De regering-De Wever rekent op 8 miljard terugverdieneffecten. Waanzin.

Door de lasten op arbeid en bedrijven te verlagen, denkt men ook nu weer de inkomsten te kunnen verhogen. Zoals minister Jambon het recent verwoordde: "de federale regering kan geld verdienen door de lasten te verlagen." Het is een ideologische fetisj die altijd terugkomt, maar nog nooit de beoogde inkomsten heeft bewerkstelligd. Dit beleid rust op magisch wensdenken. De parallel met de regering-Michel die ook een ongedekte tax cut doorvoerde in de veronderstelling dat die zichzelf zou terugverdienen, is treffend. Ook nu weer rekent de regering-De Wever op 8 miljard terugverdieneffecten. Waanzin."

Waarom krijgen we ons deficit maar niet onder controle?

"Omdat we onze sociale zekerheid lek hebben geschoten. Jaar na jaar staan we toe dat verschillende actoren minder bijdragen aan de financiering van de sociale zekerheid. Bedrijven bekomen vrijstellingen en CEO's steken hun loon in een vennootschap die minder belast wordt. Tegelijk verlagen we loonlasten, subsidiëren we bedrijven en rekenen we op terugverdieneffecten die nooit bewerkstelligd worden. Dat zorgt ervoor dat de put steeds dieper wordt en we steeds vaker moeten lenen, niet om productieve investeringen te doen maar om lopende uitgaven te financieren. De Wever I profileert zich graag als de regering die het rotten gaat stoppen, maar herneemt gewoon hetzelfde beproefde beleid."

Wat is het gevaar bij zo'n beleid?

"Als je bespaart in de sociale zekerheid om een loonlastenverlaging te financieren, creëer je een klimaat van algemene onzekerheid waarbij consumenten de vinger op de knip houden, omdat ze bang zijn voor lagere bescherming en pensioenen. Je komt terecht in een spiraal naar beneden. Mensen geven minder uit en bedrijven nemen minder mensen aan."

Als je bespaart in de sociale zekerheid om een loonlastenverlaging te financieren, creëer je een klimaat van onzekerheid waarbij consumenten de vinger op de knip houden.

Wat moet dan wel gebeuren?

"Sowieso moeten we de moed vinden om eindelijk eens met een kam door de totale uitgaven aan bedrijfssubsidies te gaan om te kijken of die wel allemaal even doelmatig zijn. Het Planbureau pleitte er in het verleden al voor om die loonsubsidies veel voorwaardelijk te maken. Vooral grote bedrijven stapelen verschillende voordelen op met een dalende efficiëntie van de gegeven financiële steun als gevolg.

Het is verstandiger om kleine ondernemers gerichter te ondersteunen. Maar ook daar is het opletten. Zo maakte een evaluatie van UGent-onderzoekers naar de efficiëntie van de permanente loonlastenverlaging voor de eerste werknemer in kleine startups duidelijk dat die maatregel wel leidde tot een toename van bedrijven met één werknemer, maar dat het aantal bedrijven met meer dan één werknemer niet toenam, en dat bedrijven die gebruikt maakten van de regeling bovendien minder succesvol bleken en minder sterk groeiden dan ondernemingen die geen gebruikt maakten van de regeling.

Daarnaast moeten we ons ook opnieuw bewust worden van het feit dat een begrotingssanering niet enkel uitgavenreducties maar ook hogere inkomsten impliceert."

In het publieke debat horen we vooral uithalen naar de 'hoogste belastingdruk ter wereld'.

"De lasten op arbeid zijn inderdaad hoog. Maar waarom? Omdat de lasten erg ongelijk verdeeld zijn. Een te groot deel komt op de smalle schouders van de arbeidsinkomsten terecht. Als je kijkt naar het verschil in belastingtarieven die gelden op arbeidsinkomsten versus kapitaalinkomsten is er geen enkel land waar het verschil groter is dan België, zo stelde de OESO recent nog vast. En ook de Hoge Raad van Financiën bevestigde vorig jaar dat het verschil tussen de belastingdruk op inkomen uit arbeid en inkomen uit kapitaal in België groter is dan in de meeste andere OESO-landen."

Ook op kapitaal heeft België al hoge lasten, horen we nochtans vaak.

"(zucht) Er circuleert een grafiek op X, die gretig wordt gedeeld door bepaalde commentatoren, waaruit zou moeten blijken dat kapitaal al stevig belast wordt in België. Zowel de Europese Commissie als de Hoge Raad van Financiën hebben al gezegd dat de grafiek niet relevant is voor het niveau van de heffingstarieven maar toch wordt die grafiek telkens weer van stal gehaald. De grafiek gooit een hele hoop dingen op elkaar om de illusie te weken dat kapitaal al sterk belast wordt, maar zegt niets over de éffectieve heffingsvoet op kapitaal. De OESO doet dat wel en bevestigt: nergens is het verschil tussen lasten op arbeid en kapitaal groter dan in België."

'De massa is de kassa', zegt Georges-Louis Bouchez. Elke vermogensbelasting komt automatisch op de schouders van de middenklasse terecht.

"Natuurlijk niet. Alles hangt af hoe je je beleidsmaatregelen ontwerpt. Je kan beleid voeren dat de middenklasse ontziet. In België is het bijvoorbeeld zo dat de top 10% rijksten maar liefst 79% van de genoteerde aandelen aanhoudt. Helaas is de meerwaardebelasting van de regering-De Wever wederom een voorbeeld van bewust slecht design. De grootverdieners worden via de inbouw van allerlei uitzonderingen opnieuw grotendeels ontzien. Eigenaars met een 'aanmerkelijk belang' of aandeelhouders die minstens 20% van de aandelen van het bedrijf in bezit hebben, komen in een veel voordeligere tarievenschaal terecht."

Helaas is de meerwaardebelasting wederom een voorbeeld van bewust slecht design.

De meerwaardebelasting is de voortzetting van de Belgische ziekte?

"Bart De Wever zei op Voka Rentrée dat met zijn regering België eindelijk een normaal land was geworden omdat er nu geknipt wordt in werkloosheidsuitkeringen en pensioenen. Maar weet je waar België absoluut een ab-normaal land is? Op vlak van meerwaardebelasting. Er is nu een meerwaardebelasting van 10%, met allerlei achterpoortjes. Terwijl in de meeste van de omliggende landen een tarief van 20 tot 35% bestaat, in Denemarken zelfs 42%. Is dat land verpauperd omwille van een meerwaardebelasting?"

De trofee van Vooruit is dus een trofeetje?

"De potentiële inkomsten worden nu actief beperkt. Terwijl de Hoge Raad voor Financiën bij een meerwaardebelasting van 10% rekende op een jaarlijkse opbrengst van 1,3 miljard, is er in de begrotingstabellen maar sprake meer van een opbrengst van 500 miljoen. Maar de eerste stap in het 'normaliseren' van België is hiermee wel gezet. Vooruit hoopt wellicht in een volgende regering groter te zijn, of samen met PS te zitten, om de inkomsten uit de meerwaardebelasting verder op te rekken.

MR en N-VA hebben elkaar ondertussen gevonden, zoveel is duidelijk. De media spreken altijd over de bromance tussen Rousseau en De Wever. Misschien is dat zo op menselijk vlak. Maar er is een veel sterkere bromance tussen Bouchez en De Wever op ideologisch vlak. Ze vinden elkaar in een poging om de staat te ontmantelen. Zij het om verschillende redenen. De Wever wil België uitkleden voor zijn Vlaams-nationalistisch project. En Bouchez wil een ultra-liberale nachtwakerstaat die enkel nog de kerntaken uitvoert."

De gezondheidszorg komt in het vizier. Bouchez stelt dat er immense verspilling is en dat AI de taken van de ziekenfondsen kan overnemen.

"Uit een studie van de Nationale Bank blijkt nochtans dat de uitgaven in onze gezondheidszorg niet exuberant hoog liggen in vergelijking met onze buurlanden. Ook niet met Nederland. Want er wordt vaak op een foute manier vergeleken met Nederland. Daar is veel van de gezondheidszorg geprivatiseerd en worden mensen verplicht om zich op de private markt te verzekeren tegen allerlei risico's, terwijl dat in België via de staat wordt geregeld. De vraag: is Nederland dan wel zo'n gidsland? De schuldratio ligt er veel lager, maar de private schulden veel hoger."

Uit een studie van de Nationale Bank blijkt dat de uitgaven in onze gezondheidszorg niet exuberant hoog liggen in vergelijking met onze buurlanden.

Het debat dat we moeten voeren, is dus veeleer: welk soort staat willen we?

"België is een arme staat met rijke burgers. Nederland is een rijke staat met armere burgers. Daar moet je ook naar kijken. Als je de sociale bescherming afbouwt, verlaag je misschien wel de schuldratio, maar moeten burgers zelf meer uitgeven. Heb je dan als burger meer vrijheid?

Ook het debat over flexi-jobs, die nu stelselmatig worden uitgebreid maar weer zorgen voor minder sociale bijdragen, wordt voorgesteld als meer vrijheid voor de burger. Je beslist zelf hoeveel je werkt, zonder dat de staat je belast. Dat klinkt aantrekkelijk. Maar we moeten wel beseffen dat dit op de lange termijn met een trade-off komt. Wil je dat de risico's gedragen en gebufferd worden door de staat? Of wil je minder belastingen en de sociale bescherming uitbesteden aan privé-actoren? In dat laatste geval zal je als burger veel weerbaarder moet zijn. Heb je pech, los het dan zelf maar op."

Het is politiek gezien niet eenvoudig om de flexi-jobs te counteren.

"Dat is waar. Met het vingertje zwaaien, is niet aantrekkelijk. Maar we moeten blijven zeggen dat flexi-jobs een "repressieve" vorm van vrijheid zijn. In zo'n individuele opvatting van vrijheid dreigt iedereen zijn eigen project te worden. Met de vrijheid om flexibeler te werken, komt ook de druk en de stress om de eigen levensloop meer à la carte vorm te geven. Je draagt in toenemende mate zelf de risico's van je eigen keuzes, terwijl het collectieve vangnet krimpt."

Terug naar de begroting. Die wordt nu bemoeilijkt door de extra defensie-inspanningen die nodig zijn. Moeten we kiezen tussen wapens of pensioenen?

"In de huidige context is dat inderdaad de keuze. Binnen het budgettair kader van Europa zit je vast in een beleidstrilemma: de extra uitgaven die nodig zijn voor defensie, kan je niet besteden aan sociale bescherming of groene transitie. Daarom denk ik dat het zeer zinnig was wat Maxime Prévot (Les Engagés) onlangs zei: misschien moeten we de fetisj van het 3% begrotingstekort loslaten."

Sammy Mahdi, van zijn Vlaamse zusterpartij, reageerde meteen dat dit geen goed idee was.

"Tijdens corona lieten we nochtans ook ons stringent begrotingskader los met NextGenerationEU. Iedereen besefte toen dat we de economie moesten stimuleren. Groei doet schulden immers efficiënter wegsmelten dan bezuinigingen. Dat herstelplan zal in 2026 echter uitdoven. Vandaag is het moment om met extra Europese schuldobligaties de defensiecapaciteit op Europees niveau te versterken. De dollarindex staat historisch laag en de goudkoers scheert hoge toppen. Dat wijst er op dat internationale beleggers op zoek zijn naar alternatieve veilige beleggingen voor de dollar."

Met de Russische dreiging is de incentive er om op Europees niveau extra schulden uit te geven. Waarom gebeurt dit niet?

"Kijk, Bart De Wever zei dat het hem mateloos irriteerde dat het Gaza-debat gevoerd werd in morele termen. Dat is interessant. Want het hele debat over staatsschuld wordt bij uitstek gevoerd in het morele register."

Wat bedoelt u daarmee?

"De manier waarop wij naar staatsschuld kijken, is sterk ingegeven door morele deugdelijkheid. We zitten vast in een binair kader tussen spaardrang en spilzucht. Sparen is goed en uitgeven is slecht. Duitsland is dan zogezegd het te volgen voorbeeld en België het spilzuchtig sociaal paradijs."

De manier waarop wij naar staatsschuld kijken, is sterk ingegeven door morele deugdelijkheid. Sparen is goed en uitgeven is slecht.

Dat laatste heeft u al ontkracht. Maar waarom is Duitsland niet het te volgen voorbeeld?

"De Duitse schwarze Null, de nulschuld, is een ideologische fetisj die macro-economisch geen steek houdt. Het is absoluut rationeel om staatsschulden aan te gaan, op voorwaarde dat je die nuttig en productief aanwendt. Als je nooit meer mag uitgeven dan dat er binnenkomt, verzaak je aan je functionele rol van overheid: publieke investeringen op lange termijn en het weerbaar en innovatief houden van je economisch weefsel.

Duitsland maak erg duidelijk dat structureel onderinvesteren even schadelijk is voor een economie als een hoge schuldgraad. Tot voor kort werden daar bij wijzen van spreken nog faxen gestuurd omdat de digitalisering stokte. Ook hun infrastructuur is volledig verschraald. Van de pünktlichkeit van de Duitse spoorwegen is niet veel meer te merken. En op vlak van elektrische wagens is het land voorbijgestoken door China. Omdat er jarenlang ondergeïnvesteerd is in infrastructuur, innovatie en technologie."

Toch blijft De Wever, als Duitslandliefhebber, kijken naar onze oosterburen.

"Terwijl nu zelfs Duitsland abrupt de schuldenrem loslaat. In Denemarken, nog een lid van de zogenaamde 'frugal four' (zuinige vier, wv), stelt Mette Frederiksen dat strikte budgetregels niet meer aangepast zijn aan de context van vandaag, met de Russische dreiging. En ook in Nederland horen we stemmen, zoals de econoom Klaas Knot, die vinden dat het moment gekomen is de uitgaven voor defensie te financieren met extra schuldobligaties. Je merkt dus dat, zelfs bij de 'moreel deugdelijken', de tijd stilaan is gekomen om dat dogma in vraag te stellen. Willen we de toekomst voorbereiden, zullen we moeten investeren en lenen via staatsobligaties."

Er is natuurlijk nog altijd het Europees kader, met dat 90% staatsschuld-criterium.

"Dat blijft een probleem. Zo'n hoog percentage is misschien wel een mentale barrière, maar zegt in principe niets over de gezondheid van de economie. Het is overigens opmerkelijk waar die 90% schuldgraad vandaan komt: uit een paper van de economen Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff. Zij stelden dat een begrotingsschuld van meer dan 90% van het bnp gaat wegen op economische groei. Wat bleek? Dat percentage van 90% klopte niet en was het gevolg van een excel error. De claim van deze economen is ondertussen al meermaals weerlegd. Maar deze excel error is nu dus Europees begrotingsbeleid. Mede ingevoerd door een partij, de Duitse FDP, die intussen is geïmplodeerd."

Een laatste keer terug naar België. Wat moet er gebeuren?

"We moeten vooral opletten voor economische stagnatie en een toestand van lage groei en hoge schuld. Daar dreigen we in te sukkelen. Het probleem vandaag is dat we een beleid van loonmatiging blijven koppelen aan besparingen. Beiden werken economische stagnatie in de hand. Door de loonmatiging maken we steeds meer de omslag naar tewerkstelling in laagproductieve sectoren. En ook door te besparen fnuiken we de economisch groei. Terwijl studies aantonen dat de minst schadelijke manier om schulden af te bouwen, het verhogen van belastingen is, op voorwaarde dat ze voldoende progressief zijn. Want mensen met een hoog inkomen belasten, zullen dit minder hard voelen en hun consumptie minder fors uitstellen.

Mensen met een hoog inkomen belasten, zullen dit minder hard voelen en hun consumptie minder fors uitstellen.

Het is ironisch dat iemand als Mario Draghi, die als voorzitter van de ECB zeer sterk pleitbezorger was van structurele hervormingen en flexibilisering van de arbeidsmarkt, dit nu ook erkent. In zijn EU-rapport stelt hij terecht dat loonmatigingspolitiek vooral de Europese binnenlandse vraag heeft afgeknepen omdat we in een strijd van allen tegen allen verwikkeld waren. Ook het aangaan van meer gemeenschappelijke schulden voor de broodnodige investeringen maakt prominent deel uit van rapport. Helaas vergeet De Wever dat laatste te vermelden als hij citeert uit het Draghi-rapport. Hij leest dat rapport nogal eenzijdig als een pleidooi voor deregulering. We moeten de gemeenschappelijke markt versoepelen door interne regelgeving af te bouwen, citeert De Wever Draghi. Maar over de negatieve effecten van loonmatiging en de positieve effecten van extra schulden, die ook in dat rapport staan, rept hij geen woord. Dat is intellectueel gemakzuchtig."

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 8 (oktober), pagina 16 tot 23

• interview
• Hielke Van Doorslaer
• begroting
• De Wever I