Het Gentse stadsbestuur kondigde deze zomer een besparing aan van maar liefst 120 miljoen euro per jaar. Al langer klonken er bezorgde stemmen over de oplopende schulden, maar tijdens de verkiezingscampagne wuifden de beleidsmakers die zorgen nog weg. Tot deze zomer. Nu rijst de prangende vraag: kan het Gentse model, dat jarenlang gold als voorbeeld van sociaal en progressief stadsbeleid, standhouden onder deze ingrijpende besparingen?

GENTS MODEL?

Gent beroept er zich al langer op een progressief eiland te zijn in een overwegend rechts en nationalistisch Vlaanderen. En inderdaad, de Gentse stedelijke politieke cultuur onderscheidt zich duidelijk. Over partijgrenzen heen is er een sterk gedeeld geloof in de maakbaarheid van de stedelijke samenleving. De overtuiging heerst dat je via beleid en actie het samenleven in diversiteit kan verbeteren, de wooncrisis aanpakken en bewoners uit de armoede kan helpen. Dat veronderstelt gerichte interventies om kwetsbare groepen te ondersteunen.

Er is de breed gedeelde idee dat de overheid de stad niet alleen kan 'maken', maar daarvoor moet samenwerken met de georganiseerde burgersamenleving.

Daarnaast is er de breed gedeelde idee dat de overheid de stad niet alleen kan 'maken', maar daarvoor moet samenwerken met de georganiseerde burgersamenleving. Dat veronderstelt regelmatig overleg, goed uitgebouwde participatiekanalen en stevige - ook financiële - investeringen in de werking van het stedelijke middenveld.

Alhoewel deze ideeën breed gedeeld worden onder de besturende Gentse politici en grote delen van het stedelijke middenveld en de lokale bestuurscultuur - vandaar 'Gents model' - volgt niet iedereen ze. N-VA, Vlaams Belang en de donkerblauwe flank van de Open VLD kunnen zich veel minder in deze bestuurscultuur vinden. Zo voerde N-VA campagne voor meer aandacht voor de (fiscale) belangen van de stedelijke middenklasse en bekritiseert ze de subsidies die naar het middenveld gaan. Ook sommige verenigingen uit de deelgemeenten en organisaties uit de christendemocratische zuil voelen een grotere afstand tot deze bestuurscultuur.

De lokale verkiezingen van oktober 2024 toonden brede electorale steun voor de partijen en politici die dit model uitdragen.¹ Dit ondanks het feit dat de bestuurscoalitie tijdens de vorige legislatuur door interne conflicten niet goed functioneerde. De manier waarop dagenlang burgerprotest en intern verzet van Gentse Vooruit-leden de poging van de stadslijst Voor Gent van sociaaldemocraten en liberalen om met de N-VA samen een bestuur te vormen deed kapseizen, toont echter dat veeleer dan lokale politici georganiseerde burgers vandaag de sterkhouders van dit Gentse model zijn.

Die georganiseerde burgers dwongen de Stadslijst en Groen terug naar de onderhandelingstafel, waar ze uiteindelijk tot een akkoord komen. In het akkoord wordt de besparingsoefening wel aangekondigd, maar blijft het onduidelijk waar en op welke manier er effectief bespaard zal worden. Het zou de kiem van de volgende crisis van het Gentse model worden, namelijk het drastische pakket besparingen - ter waarde van 15% van het werkingsbudget van de stad² - die net voor het zomerverlof aangekondigd wordt.

CHRISTOPHE PEETERS ALS DEALMAKER

De besparingen bevestigen Open VLD'er Christophe Peeters als dealmaker van de Gentse bestuurscoalitie. Peeters behoort tot de donkerblauwe flank van de Gentse liberalen. Hij was voorstander van het samengaan met N-VA³ en distantieert zich regelmatig van kernelementen van het Gentse model. Zo liet hij zich ontvallen dat "Gent te veel een chirokamp geworden is"⁴, waarmee hij de uitgebreide overlegcultuur viseert.

Wat via electorale weg niet lukt, probeert Peeters nu via een streng begrotingsbeleid af te dwingen.

De positie van Peeters is bijzonder. Hij is het langst zittende lid van de gemeenteraad en kent de stedelijke financiën als zijn broekzak, maar hij is niet echt een stemmenkanon. Bij de recente lokale verkiezingen viel hij buiten de top tien van populairste Gentse politici. Toch wist hij de strategische positie van Schepen van Financiën te veroveren. Van daaruit probeert hij nu als dealmaker de besparingsoperatie aan te grijpen om lijnen uit te zetten naar een fundamenteel anders en rechtser stedelijk bestuur in Gent op de middellange termijn. Wat via electorale weg niet lukt, probeert Peeters nu via een streng begrotingsbeleid af te dwingen. De trekzakrevolutie blijkt slechts de eerste episode van de strijd over het Gentse model geweest te zijn.

Een besparingsoperatie is wellicht moeilijk te vermijden. Gent heeft te weinig financiële buffer om onverwachte kosten, zoals de stijgende energiekosten van de voorbije jaren, op te vangen. De grootte en richting van de operatie verraden echter politieke keuzes. Belangrijk daarbij is de verhouding tussen het aanboren van nieuwe inkomsten en het snijden in de uitgaven. Er komen wel nieuwe inkomsten, die hoofdzakelijk niet door inwoners betaald zullen worden (zoals toeristenbelasting, hogere tarieven voor ondergronds parkeren en straatparkeren op zondag, kotbelasting), maar de nadruk ligt toch op besparen.

De havenindustrie en de goed draaiende hoogtechnologische en creatieve sector in Gent blijven echter buiten schot. Nochtans weten we dat de stedelijke economie zowel de motor van welvaart als van sociale ongelijkheid is.⁵ Wie stedelijk sociaal beleid wil voeren om dit te corrigeren, kan dus niet wegkijken van de private economie. Dat gebeurt bij deze besparingsoperatie wel en toont de zwakke aandacht van politici voor de politiek-economische onderbouw van het 'Gentse model'. Het gevolg is dat Peeters' agenda van een slankere overheid onvermijdelijk haar beslag krijgt in de besparingsoperatie.

GESLOTEN BESLUITVORMING

De vraag of dit drastische besparingsprogramma effectief het Gentse model bedreigt, kan op twee manieren aangevlogen worden: enerzijds vanuit de besluitvorming die tot het besparingsprogramma leidde, anderzijds vanuit de inhoudelijke beslissingen over waarop bespaard wordt.

Bij de besluitvorming over het besparingsprogramma was er duidelijk geen overleg met de georganiseerde burgersamenleving: noch over het financiële probleem - welk tekort is precies problematisch en hoeveel financiële buffer is er nodig?, noch over de verhouding tussen nieuwe inkomsten en de besparing op uitgaven, noch over wie welke besparingen zal moeten slikken. Maandenlang moesten burgers en hun organisaties afwachten tot ze hoorden wat het bestuur zou beslissen.

Maandenlang moesten burgers en hun organisaties afwachten tot ze hoorden wat het bestuur zou beslissen.

Toen de communicatie over het besparingspakket er aan het begin van de zomer dan toch kwam, verliep die warrig. De gemeenteraad en het publiek krijgen slechts in horten en stoten te horen waar het bestuur precies wil gaan besparen, waardoor het niet eenvoudig is een goed inzicht te krijgen in de impact ervan.

Het besparingsprogramma is dus een klassiek compromis tussen politieke partijen, zonder inspraak van het middenveld. Open VLD zet in op een slankere lokale overheid, in het bijzonder door het schrappen van meer dan 400 functies. Dat is pijnlijk voor Vooruit en Groen die de publieke dienst- en hulpverlening zo veel als mogelijk willen vrijwaren. Groen lijkt vooral in te zetten op het zo veel mogelijk beperken van ontslagen en de vrijwaring van doelgroepen zoals jongeren. Dat laat echter weinig ruimte voor nieuw groen beleid, al zouden er wel extra middelen voor sociaal woonbeleid zijn. Vooruit wil een breuk maken met het verleden - het kartel met Groen - via nieuw beleid zoals gratis openbaar vervoer voor jongeren en gratis gezonde schoolmaaltijden, maar nieuw beleid vergt natuurlijk extra besparingen.

Toegegeven, het is allerminst evident om zo'n zware financiële oefening te maken met burgers en hun organisaties, aangezien die zelf heel wat eigen, en vaak uiteenlopende, belangen te verdedigen hebben. Tussen middenveldorganisaties is ook vaak concurrentie voor middelen en aandacht. Het vergt van hen ook politieke maturiteit om een dergelijk debat in onderling overleg en met het algemeen belang in het achterhoofd te voeren.

Een aantal organisaties vroegen tijdens de onderhandelingen met een petitie om inspraak in de lopende besparingsbesprekingen⁶, zonder succes. Het gebrek aan transparantie tijdens de onderhandelingen, de mondjesmaat waarmee concrete besparingen duidelijk werden⁷ (en nog steeds worden), de beperkte uitleg die de bestuurspartijen geven bij de beslissingen en de terughoudendheid waarom lokale politici het publieke debat hierover aangaan, strookt niet met dat Gentse bestuursmodel.

Het leidde dan ook al onmiddellijk tot stevig burgerprotest, van min of meer dezelfde burgers en organisaties die zich tijdens de onderhandelingen van het bestuursakkoord lieten horen.⁸ Wel zijn de vakbonden nadrukkelijker aanwezig, aangezien er jobverlies in het geding is. Dat protest leidde tot het opzetten van een taskforce met de vakbonden die maandelijks bijeenkomt⁹ en een paar kleinere aanpassingen, zoals het terugschroeven van de beslissing om de subsidies voor de hulporganisatie Een Hart voor Vluchtelingen te schrappen. Het valt af te wachten of het stedelijke middenveld, al dan niet in tandem met de oppositie, het besparingsprogramma nog fundamenteel weet bij te sturen.

GEMENGD BEELD

Naast de besluitvorming is er uiteraard ook de aard van de besparingen. Hier is het beeld minder eenduidig. Sommige besparingen raken aan het 'Gentse model'. Neem de afschaffing van het Vrijwilligerspunt, dat vrijwilligers koppelt aan organisaties. Of het stopzetten van het wijkbudget, waarmee bewoners en verenigingen projecten die hun wijk beter maken kunnen indienen voor financiële ondersteuning.¹⁰ Ook sociaal kwetsbare doelgroepen delen in de brokken. Zo sluiten de Werkpunten, waar werkzoekenden hulp, advies of begeleiding kunnen krijgen, en zijn de welzijnsbureaus twee halve dagen extra gesloten.

Sommige besparingen raken aan het ‘Gentse model’, zoals de afschaffing van het Vrijwilligerspunt of het stopzetten van het wijkbudget.

In weerwil van de uitkomst van het referendum over betaalbaar wonen en gemeentelijk publiek vastgoed, kondigt de stad de verkoop aan van 100 van de circa 600 stadsgebouwen. Het is onduidelijk of hierbij de 'vastgoedcascade', een strategisch stappenplan voor het afstoten van gebouwen dat het Gentse bestuur opstelde in reactie op het referendum, zal toepassen.

De cultuursector, die het stadsbestuur tijdens vorige besparingen spaarde omdat ze tot het 'DNA van de stad' behoort, krijgt een besparing van 15% te verwerken, wat een stuk meer is dan andere sectoren. Aan sommige besparingen zit een revanchistisch kantje, zoals het afschaffen van de Gentse Voedselraad en de stedelijke voedselstrategie, die met een eerder beperkte financiering dankzij de inzet van inwoners, organisaties en landbouwers heel wat vernieuwende projecten lanceerde.

Toch merk je in de besparingen dat het bestuur op bepaalde vlakken blijft inzetten op sociaal beleid. Zo komen er extra middelen voor het sociaal woonbeleid, gratis openbaar vervoer voor kinderen en jongeren en de uitbouw en het onderhoud van groenzones. Bij andere besparingen wordt er gedifferentieerd naar inkomen. De taks op kotbelastingen zal bijvoorbeeld lager zijn voor beursstudenten (85 euro in plaats van 190 euro).

Verder richten de besparingen zich vooral op de administratieve en ondersteunende functies (onder andere door de fusie van diensten), eerder dan op het eerstelijns- en loketwerk waar men direct instaat voor dienst- en hulpverlening aan de bevolking. Daarin toont zich een bekommernis om het contact met en de dienst- en hulpverlening aan de burger. Zo snijdt het bestuur niet in de 1,2 miljoen euro subsidies voor jeugdhuizen en jongerenorganisaties, maar wel in de ondersteuning daarvan door jeugdwerkers van de stad en de verkoop van het gebouwd van de Jeugddienst.¹¹

Wellicht kan ook wel worden bespaard door overlappende diensten, zoals rond communicatie, samen te voegen.

Wellicht kan ook wel worden bespaard door overlappende diensten, zoals rond communicatie, samen te voegen. Gent heeft het hoogste aantal ambtenaren van alle centrumsteden (14,8 voltijdse equivalenten per 1.000 inwoners)¹², al is vergelijken moeilijk omdat het afhankelijk is van welke diensten een stad beslist zelf te organiseren (bijvoorbeeld stedelijk onderwijs). Ook de kabinetten zijn in Gent in vergelijking met andere steden bijzonder ruim¹³, iets wat eigenlijk niet goed te verantwoorden is, maar die blijven buiten de besparingsoperatie.

Sommige prestigeprojecten gaan niet door, zoals de renovatie van het Gravensteen, terwijl anderen in omvang beperkt worden, zoals de renovatie van de Opera. Het bestuur heeft dan weer wel 9,6 miljoen veil voor de renovatie van het ICC, dat het congrestoerisme een boost moet geven.¹⁴ De inhoudelijke keuzes reflecteren heel erg een partijpolitiek compromis.

WAT NU?

Het Gentse model is gericht op interventie, op responsiviteit naar burger toe en op het ondersteunen van doelgroepen. Dat vergt personeel, maar ook investeringen in sociaal beleid, burgerparticipatie en overleg. De publieke middelen die hiervoor nodig zijn maakt het politiek kwetsbaar omdat dit voldoende inkomsten voor de lokale overheid vergt, zeker ook omdat Gent ook sociale uitgaven doet die de Vlaamse overheid verzuimt te maken.

De toekomst van het Gentse model zal worden bepaald door de mate waarin opnieuw aangeknoopt kan worden bij de traditie van publiek-civiele samenwerking.

De manier waarop de besluitvorming over dit besparingspakket plaatsvond, breekt met de overlegcultuur tussen stedelijke overheid en middenveld die centraal staat in het Gentse model. Sommige keuzes om te besparen, kleden delen van het Gentse model uit. Bij andere keuzes zie je het model standhouden en zelfs versterkt worden. De blinde vlek in het beleid is het onvermogen om de welvaartsgenererende machine die de Gentse economie is aan te spreken voor het corrigeren van de sociale ongelijkheid die ze mee veroorzaakt. De toekomst van het Gentse model zal vooral worden bepaald door de weerbaarheid van de georganiseerde burgersamenleving en de mate waarin opnieuw - ook voor het uittekenen van de financiële strategie van een stad - aangeknoopt kan worden bij de traditie van publiek-civiele samenwerking.

EINDNOTEN

1. Oosterlynck, S. (2025). 'Meer dan Gentse toestanden: de inzet van de 'trekzakrevolutie''. Oikos, 113: 5-13.↑
2. Abbeloos, J.F. (2025) 'Honderden ambtenaren vrezen voor hun job', De Standaard, 2/7/2025. ↑
3. Abbeloos, J.F. (2025) 'Gent heeft een nieuwe baas. Christophe 'Excel' Peeters', De Standaard, 12/7/2025. ↑
4. Amkreutz, R. (2025) 'Het lijken scènes uit de dorpspolitiek, maar we hebben het over een van de belangrijkste steden van België', De Morgen, 12/7/2025.↑
5. Parnreiter, C. (2024) The wealth of cities and the poverty of nations. Agenda Publishing.↑
6. Open Brief: Zwarte Rook boven Gent. SAAMO, 26/5/2025.↑
7. Schouppe, W. (2025) 'Extra gemeenteraad in Gent levert geen bijkomende details op over besparingsplannen: "Nog niet alle tabellen zijn er"', Vrtnws.be, 9/7/2025.↑
8. Abbeloos, J.F. (2025) 'Bont protest aan het stadhuis: het Gent van licht en liefde keert zich tegen 'zijn' paars-groen', De Standaard, 9/7/2025.↑
9. Lakiere, F. (2025) 'Stadsbestuur doet extra beloftes na betoging, vakbonden teleurgesteld', Nieuwsblad, 18/7/2025.↑
10. Abbeloos, J.F. (2025) 'Besparingen wekken links Gents protest weer tot leven', De Standaard, 9/7/2025.↑
11. Lakiere, F. (2025) 'Jeugdraad bezorgd over plan om Gentse jeugddienst te verhuizen: "Dit is meer dan een werkplek voor ons"', Het Nieuwsblad, 9/8/2025.↑
12. Temmerman, M. (2024) 'Welke steden en gemeenten hebben de meeste ambtenaren?', Het Nieuwsblad, 6/6/2025.↑
13. Dedulle, M. (2024) 'Geen enkele stad heeft zoveel cabinetars als deze: "Professionalisering is nodig, maar dit is niet zonder risico"', Het Nieuwsblad, 10/12/2024.↑
14. Sels, G. (20215) '"Geen prestigeprojecten": geen renovatie Gravensteen en Opera-light', De Standaard, 3/7/2025.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 8 (oktober), pagina 30 tot 35

• Gent
• besparingen
• middenveld