Binnenkort gooien we onze kalender bij het oud papier en hangen we er een nieuwe op. In de hoop dat het nieuwe jaar ons meer rust, stabiliteit en - here is a thought - respect voor mensenrechten brengt. Maar er blijven nog een paar to-do-vakjes over in 2025. Die worden hectisch ingevuld: hard doorwerken om die laatste deadlines te halen, last-minute cadeautjes kopen voor de feestdagen en dan van het ene naar het andere familiefeest crossen. Studenten zitten in de blokperiode en jongeren in het middelbaar zijn ondertussen klaar om daarna van hun verdiende vakantie te genieten.

Al is dat jammer genoeg niet voor iedereen zo. Het eindejaar betekent niet voor iedereen feest of cadeautjes. Het eindejaar betekent evenmin voor elke jongere 'zich voorbereiden op of uitrusten van examens'. Er is een grote groep jongeren die de schoolpoort definitief achter zich heeft dichtgetrokken, zonder diploma op zak. Volgens de meest recente cijfers behaalt 13,2% van alle leerlingen géén diploma secundair onderwijs. In Antwerpen zijn de cijfers nog schrijnender: bijna één op de vier jongeren slaagt er niet in om de middelbare school succesvol af te ronden. In absolute cijfers betekent dit dat duizenden jongeren de schoolbanken ongekwalificeerd verlaten, op weg naar een samenleving en toekomst die ongelooflijk veel van hen zullen vragen. Even zorgwekkend is dat deze statistiek geen positieve trend vertoont.

Het spreekt voor zich dat de gevolgen hiervan aanzienlijk zijn. Het voortijdig verlaten van school legt een gigantische hypotheek op de toekomst van deze jongeren. Ongekwalificeerde uitstroom leidt natuurlijk niet automatisch tot kansarmoede, tot economische en sociale armoede of tot psychosociale klachten, maar het verhoogt de kans erop wel aanzienlijk. De kwetsbaarheid van deze jongeren is immers over het algemeen hoger. En toch hebben we hier als samenleving en beleid nog geen antwoord op gevonden.

Neen, een brief aan alle zeventienjarigen over een legerdienst is absoluut geen antwoord.

Neen, een brief aan alle zeventienjarigen over een legerdienst is absoluut geen antwoord. Als je jongeren wil aansporen een land te verdedigen, moet je er eerst voor zorgen dat het land waard is om verdedigd te worden en dat het land ook hun kansen en belangen verdedigt.

MAATSCHAPPELIJKE STRIJD

Meer dan een halve eeuw geleden benadrukte Malcolm X dat onderwijs hét toegangsticket is voor de toekomst. Hij heeft natuurlijk gelijk gekregen: de democratisering van het onderwijs is misschien wel het beste wapen gebleken in de strijd voor meer gelijkheid, welzijn en welvaart. De realiteit van majeure uitval moet ons daarom tot actie verplichten. Onderwijs is niet als de Olympische Spelen, waar deelnemen belangrijker is dan winnen. Onderwijs moet je vormen als mens en je klaarstomen voor de toekomst, en daar hoort een diploma bij.

Overheden moeten schooluitval een halt toeroepen. Als we elk jaar opnieuw duizenden jongeren school zien verlaten zonder diploma, dreigt de situatie onhoudbaar te worden. In de eerste plaats voor henzelf, maar de samenleving als geheel zal mee opdraaien voor de gevolgen: ongekwalificeerde schoolverlaters zijn doorgaans sterker afhankelijk van onze sociale zekerheid, openstaande vacatures zullen nog moeilijker worden ingevuld en jongeren die rondhangen in plaats van naar school te gaan zorgen sneller voor overlast en zijn een makkelijke prooi voor mensen die het niet goed met hen voorhebben. Alle geledingen van de samenleving hebben baat bij een serieuze aanpak.

Het morsen met jong talent moet ophouden.

Het morsen met jong talent moet ophouden. Preventie is daarbij zeker nodig, maar preventie alleen is niet voldoende. De duizenden jongeren die de keuze hebben gemaakt om school te verlaten, worden nu in de eerste plaats nog naar een diploma begeleid. Een logische keuze, maar voor elke vijf van deze jongeren zullen er vier er nooit nog in slagen om een diploma te halen. Deze groep valt vandaag te gemakkelijk tussen de mazen van het net en naast de aandacht van het beleid. We kunnen het ons niet veroorloven om in deze uitdagende tijden zoveel potentieel verloren te laten gaan.

BINNEN EN BUITEN DE SCHOOLMUREN

Op basis van onderzoek weten we dat meerdere factoren voorspellen of een jongere de schoolbanken vroegtijdig zal verlaten. Maar het is en blijft een wicked problem. Er is veel onderzoek gebeurd, en er zullen nog talloze doctoraten en publicaties over geschreven worden. De oorzaken en de oplossingen zijn niet helder of simpel, universeel toepasbaar, hoewel die voorspellende factoren ons al een eind op weg kunnen zetten. En het is nalatig om daar niet nu mee aan de slag te gaan. Ben je een jongen, spreek je thuis geen Nederlands, zit je in het BSO en heeft je moeder hoogstens een diploma secundair? Dan behoor je tot de grootste risicogroep. Maar wie denkt dat schooluitval enkel een kwestie van taal of herkomst is, ziet het te eng. Ook onder jongeren die thuis wél Nederlands spreken, zien we alarmerende cijfers. Antwerps schepen voor Onderwijs, Nabilla Ait Daoud, gaf in oktober zelf aan: in de stad Antwerpen verlaten bij die groep één op de vijf de middelbare school zonder diploma.

Schooluitval is een kruispunt waar maatschappelijke fricties samenkomen: armoede, taalachterstand, motivatie, gebroken gezinnen, een watervalsysteem en onderwijsstructuur die te vroeg selecteert.

Dat toont vooral aan hoe diep verweven, complex en intersectioneel het probleem is. Schooluitval is een kruispunt waar maatschappelijke fricties samenkomen: armoede, taalachterstand, motivatie, gebroken gezinnen, een watervalsysteem en onderwijsstructuur die te vroeg selecteert. Samen vormen ze een cocktail die de toekomst - of het gebrek hieraan - van veel jongeren bepaalt. Willen we de strijd tegen schooluitval ernstig nemen, dan moeten we kritisch kijken naar ons onderwijssysteem én alert en aanklampend blijven wanneer de laatste schoolbel van de dag is gegaan. We moeten binnen en buiten de schoolmuren werken en samenwerken.

Ruwweg kunnen de risicofactoren achter schooluitval worden opgedeeld in drie clusters. Er zijn de persoonlijke omstandigheden van het kind: uitdagingen binnen het gezin, armoede, gezondheidsproblemen of een instabiele thuissituatie. Daarnaast spelen ook schoolgebonden factoren een rol: pesten, een zwakke band met de school, of een toenemende schoolmoeheid. Tot slot zijn er de structurele kenmerken van ons onderwijssysteem zelf, zoals de vroege studiekeuze en het watervalsysteem dat leerlingen ontmoedigt in plaats van ondersteunt.

Die veelheid aan oorzaken maakt dat het beleid makkelijk versnipperd geraakt. De oorzaken en oplossingen liggen immers verspreid over verschillende beleidsdomeinen. Wat tot nu toe ontbreekt, is een gecoördineerde en geïntegreerde aanpak die over die beleidsdomeinen heen kijkt. Een nieuw actieplan tegen schooluitval, dat vanuit onderwijs vertrekt maar met duidelijke afstemming met jeugd, welzijn en werk kan aan die versnippering tegemoet komen. De krachten, de visie én de focus moeten meer gestroomlijnd én gebundeld worden, met duidelijke afspraken, verwachtingen en doelstellingen. Zo kunnen jongeren in deze periode bezig zijn met wat écht hoort: genieten na een geslaagde examenperiode of bijschaven na een tegenvaller.

• onderwijs
• schooluitval