Tijdens de coronacrisis is de veerkracht van mensen die al weinig hadden, danig op de proef gesteld. Toch staat het woord 'armoede' niet één keer vermeld in het Vlaamse relanceplan dat de 'Vlaamse veerkracht' centraal zet. Waar blijft Vlaanderen?

Dat 2020 een jaar was om vlug achter ons te laten. De golf van solidariteit die overal in Vlaanderen ontstond met de meest kwetsbaren was een deugddoend signaal. We lieten elkaar niet los. Vanaf het begin van de lockdown liepen middenveldorganisaties en burgerinitiatieven zich het vuur uit de sloffen om de vele noodlijdende medeburgers te helpen. Ze toonden de veerkracht van de solidariteit. Ook toen reeds riepen de armoedeorganisaties en experten de verschillende regeringen op om voor mensen in armoede concrete maatregelen te nemen inzake inkomen, wonen, energie, enzovoort. Toch bleef het op het politieke niveau lange tijd veel te stil.

Gezinnen opgesloten in overvolle, te kleine en vervallen appartementen, jongeren zonder laptop, voedselbanken die boomden, dat zijn de beelden van 2020. 2020 heeft de ongelijkheden tussen zij die hebben en zij die niets of weinig hebben nog groter gemaakt. 3 op 4 Vlamingen zeggen geen inkomensverlies geleden te hebben; daarentegen heeft 1 op 4 Vlamingen wel een inkomensverlies van 10 tot meer dan 50% geleden. 1 op 5 Vlamingen heeft nog een buffer van minder dan 3 maanden, 7% minder dan een maand (cijfers Nationale Bank, 22/12/2020). 2020 werd 'overleven' voor zij die al weinig hadden.

Na alarmerende berichten van de voedselbanken, OCMW 's en gemeentebesturen kregen we in de media meer en meer getuigenissen van mensen die met welzijns- of zelfs levensbedreigende armoedeproblemen geconfronteerd werden. De armoede kwam door deze getuigenissen schrijnend in het licht maar het gebrek aan een doortastend armoedebeleid bleef uit beeld. De getuigen stelden concrete beleidsvragen en formuleerden aanbevelingen, maar ze kregen geen of onvoldoende antwoorden. Ze mochten hun miserie in de etalage zetten maar hun eisen bleven in het magazijn steken.

Pas na de hartenkreet van de 13-jarige Dylan in het VRT-programma Karrewiet werd de dramatische toestand van meer dan 1,5 miljoen Belgen die onder de armoedegrens overleven een politiek probleem. 'Waarom is er geen opbod onder politici om het armoedeprobleem met enige ambitie aan te pakken?', schreven enkele editorialisten van de kranten. Sindsdien werden er door de verschillende regeringen (vooral op federaal vlak) wel een aantal maatregelen genomen maar toch blijft de vraag naar een ambitieus armoedebeleid relevant. Want de veerkracht van mensen in armoede is danig op de proef gesteld.

WAAR BLIJFT VLAANDEREN?

Daarom keken armoedeorganisaties met veel belangstelling uit naar het relanceplan dat 'de Vlaamse veerkracht' centraal zet. De regering verwacht niet alleen dat Vlaanderen zal recht veren door dit plan, maar zelfs sterker uit de crisis zal komen. De vraag is echter voor wie dat opgaat, want zowel in het plan Veerkracht als in de nieuwe begroting ontbreken de noodzakelijke acties om de armoede, die door de coronacrisis nog dieper is geworden, tegen te gaan. Het woord 'armoede' staat zelfs niet één keer vermeld, en dat is toch merkwaardig. De coronacrisis heeft de bestaande armoede en ongelijkheid nochtans op scherp gesteld op verschillende levensdomeinen. Terwijl Vlaanderen stilaan uit een dal kruipt, blijven velen achter omdat ze hun precaire job kwijt zijn en geen toegang hebben tot tijdelijke werkloosheid, omdat de school- of energiefactuur nóg zwaarder weegt, omdat de digitale kloof hen afsluit van de samenleving.

De Vlaamse regering beweert dat het plan Veerkracht mee geïnspireerd is door de aanbevelingen van het maatschappelijk relancecomité. Daar durven we toch aan twijfelen, als we zien wat er allemaal ontbreekt in het relanceplan. Zelfs de voorstellen voor een sociale relance van de taskforce kwetsbare gezinnen, die de Vlaamse regering slechts laat in de coronacrisis heeft opgestart, halen de septemberverklaring en het investeringsplan niet.

In de COVID-19 noodmaatregelen krijgt het inkomensverlies door tijdelijke sluiting of verminderde activiteit van bedrijven terecht veel aandacht, zowel van de federale als van de Vlaamse regering. Het blijft echter bijzonder stil rond inkomensversterkende maatregelen voor wie al vóór de crisis moest rondkomen met een te laag inkomen. Verhoging van de sociale minima is inderdaad een bevoegdheid van de federale regering. Die heeft ondertussen een plan goedgekeurd om in de komende jaren de minima op te trekken in de richting van de armoedegrens. Dat is onvoldoende, want enkel de minimumpensioenen zullen tegen 2024 boven de armoedegrens liggen; vooral leeflonen en werkloosheidsuitkeringen blijven nog een heel eind uit de buurt. Maar ze doet tenminste een inspanning.

De Brusselse regering deed beter: daar krijgen arme gezinnen 100 euro extra.

Waar blijft Vlaanderen? Er was inderdaad wel 35 euro extra kinderbijslag voor mensen met een laag inkomen, maar veel langer dan een maand raken de brooddozen van de kinderen daar niet mee gevuld. Zelfs de Brusselse regering deed beter: daar krijgen arme gezinnen 100 euro extra. Het is toch wel eigenaardig is dat minister Wouter Beke, terecht overigens, in het debat over de loonsverhogingen van de zorgsector argumenteerde dat structurele maatregelen beter zijn dan premies en dan vervolgens wél een premie van 35 euro gaf voor mensen met een laag inkomen en geen structurele maatregel nam. Terwijl de armoedeorganisaties al jaren vragen om zulke maatregelen binnen de bestaande budgetten.

Sommige tijdelijke beschermingsmaatregelen, zoals betalingsuitstel voor facturen, waren voor mensen in armoede niet toegankelijk of zijn intussen weer afgebouwd. Nochtans zijn zij financieel zwaar getroffen door hogere uitgaven tijdens de lockdown.

De federale regering, waarvan de partij van Vlaams minister-president Jan Jambon in haar folder aan huis beweert dat ze de Vlamingen in de steek laat, besliste om het sociaal tarief voor energie, die nu enkel geldt voor mensen met een leefloon, een inkomensgarantie voor ouderen of een inkomensvervangende of integratietegemoetkoming voor mensen met een handicap, toe te kennen aan alle mensen met een laag inkomen. Brussel en Wallonië hebben daar niet op gewacht en hebben al sinds maanden uitbreidingen van het sociaal tarief goedgekeurd voor mensen die het moeilijk hebben in deze crisis. In Vlaanderen bewoog er niets op dat vlak.

Het verbod op uithuiszetting is in Vlaanderen maar even van kracht geweest.

Het verbod op uithuiszetting is in Vlaanderen maar even van kracht geweest. Zelfs nu het volop wintert, mogen mensen in Vlaanderen weer op straat gezet worden. In het debat in het Vlaams parlement verwees minister Matthias Diependaele de mensen die daardoor dakloos zouden worden door naar de winteropvang. In Brussel en Wallonië geldt het verbod op uithuiszettingen tot zolang de crisis duurt. De federale regering, Brussel en Wallonië hebben ook extra geld uitgetrokken voor opvang van daklozen en voor begeleidingsteam. In Vlaanderen zijn de subsidies teruggeschroefd van de CAW die zich om daklozen bekommeren, al mogen sociale middenveldorganisaties intussen wel voorstellen indienen voor projectsubsidies.

GRAAG OOK EEN SOCIALE RELANCE

Het Vlaamse relanceplan krijgt een budget van 4,3 miljard euro, waarbij er merkwaardig sterk gerekend wordt op de Europese herstelfondsen die onlangs werden toegewezen aan de verschillende overheden in ons land. Het leeuwendeel van het geld voor Vlaanderen gaat naar investeringen in wegeninfrastructuur, klimaat en duurzame ontwikkeling. Belangrijk voor de toekomst van Vlaanderen, dat wel. Maar voor de toekomst van mensen in armoede in Vlaanderen is er blijkbaar geen geld. Zelfs het plan voor de digitalisering bevat amper geld om digitale ongeletterdheid van mensen in armoede tegen te gaan. Er is geen plan om aan elk gezin een internetaansluiting te bezorgen. De gratis laptops voor alle jongeren zijn door minister Weyts wel al drie keer beloofd maar nog altijd niet aangekomen. De schamele 300 miljoen extra voor sociale woningbouw in de Vlaamse begroting is zelfs niet in het relanceplan opgenomen. Op dat tempo hebben de 150.000 mensen op de wachtlijsten trouwens nog in geen 50 jaar zicht op een degelijke woning. In het relanceplan van Wallonië zal er vooral ingezet worden op een versnelde renovatie van 25.000 sociale woningen tegen 2024, een plan waarin het Waals Gewest en de sociale huisvestingsmaatschappijen samen 1,2 miljard investeren. In het hoofdstuk rond werkbaar werk is er amper sprake van aangepaste opleidingen en werkplekken voor kansarme mensen. Alsof Vlaanderen ooit zijn werkzaamheidsgraad kan verhogen naar 80% zonder ook in hen te investeren.

Het is nochtans duidelijk dat Vlaanderen enkel veerkrachtig kan worden indien iedereen mee is. Een relanceplan moet daarom in de eerste plaats mensen middelen en bescherming geven om opnieuw recht te kunnen staan.

Net als Taskforce Kwetsbare gezinnen, het Maatschappelijk Relancecomité en de SERV hebben de partners verenigd in Decenniumdoelen verschillende voorstellen gelanceerd voor een sociale relance die samengaat met een economische relance. Al deze voorstellen worden breed maatschappelijk gesteund en vertrekken van de structurele problemen die door corona open en bloot zijn gelegd.

Personen met precaire contracten of met een zogenaamd zelfstandig statuut zijn niet of amper beschermd.

Hoewel veel gezinnen goed beschermd zijn geworden door Vlaamse en federale maatregelen, blijken andere gezinnen niet of amper beschermd te zijn. Dat is het geval voor personen met precaire contracten of met een zogenaamd zelfstandig statuut. Het gaat over mensen die werken in de grijze sectoren met lage lonen en onzekere uren. Het gaat ook over mensen in armoede. Het gaat steeds over mensen die het altijd al moeilijk hadden, zoals ook bleek uit de studies van het COVIVAT-consortium.

Een gezamenlijke inspanning van alle beleidsniveaus en van de sociale partners is bijgevolg nodig om de bescherming uit te breiden. Ook de Vlaamse regering moet daarbij haar rol spelen. Vlaanderen kan haar beleid en haar centen, ook die van het relanceplan, beter inzetten en zorgen voor een relancebeleid dat de veerkracht van de ganse bevolking kan versterken.

WENSEN VOOR 2021

Want in 2021 wensen armoedeorganisaties…

… iedereen een goede gezondheid

Inzetten op gezondheidspreventie levert veerkracht. Dat blijkt duidelijk uit vergelijkingen met andere landen met betere cijfers. Een breed preventiebeleid met aandacht voor betaalbaarheid zorgt voor meer gelijkheid in gezondheidszorg, wat essentieel is, vooral ook in periodes van gezondheidscrisis. Investeren in wijkgezondheidscentra en een brede toegankelijke Vlaamse Sociale Bescherming maakt zorg toegankelijk en betaalbaar voor de burger en de overheid. Hogere drempels invoeren door verlenging van de verblijfsvoorwaarden voor toegang tot sociale bescherming, zoals de Vlaamse regering plant, is contraproductief. Dat vindt ook de SERV die een negatief advies uitbracht over het voorstel.

… iedereen goede onderwijskansen

Over onderwijs werden er al heel wat voorstellen gelanceerd. De digitale kloof weerspiegelt de structurele ongelijkheid. Het is ook een kloof die gevolgen heeft op lange termijn: wie de digitale boot en (daardoor) onderwijs mist, verliest kansen, heel veel kansen. De vraag stelt zich of programma's van levenslang leren dit op voldoende wijze kunnen opvangen. Armoedeorganisaties vragen daarom een stevige investering in ons onderwijs vanuit de nood om de structurele ongelijkheden weg te werken. Brugfiguren, schoolopbouwwerk en buddy-projecten zijn daarbij essentieel. Goedkope basisinternetverbindingen aanbieden aan kwetsbare gezinnen moet een openbare dienstverlening worden van de Vlaamse overheid en niet afhangen van de goodwill van internet operatoren zoals Telenet. En die pc's moeten er nu ook eindelijk eens echt komen.

... iedereen een fijne plek om te wonen

Wie goed woont of zelfs een buitenverblijf heeft, kan de coronacrisis comfortabel doorkomen. Maar velen zitten opgesloten in hun veel te kleine kot of hebben zelfs geen dak boven hun hoofd. Hier kan Vlaanderen een inhaalbeweging lanceren: extra opvang voor dak- en thuislozen, uitbreiding van de huursubsidie en huurpremie, renovatiepremies noodzakelijk voor het klimaat voorbehouden voor huurwoningen; een zware extra investering in de renovatie en bouw van sociale woningen levert sociale en economische winst op; het 'vergroenen' van de steden en gemeenten met bijkomende parken, natuurgebieden, groenplekken, … levert sociale en ecologische winst op.

RESPECT TONEN VOOR MENSEN IN ARMOEDE

Op die manier zou Vlaanderen meer respect tonen voor mensen in armoede, voor wie elke dag een gevecht is om het hoofd boven water te houden. Investeren aan de onderkant van de samenleving is trouwens niet alleen goed voor de mensen die daar vastzitten, het komt ook de ganse samenleving ten goede.

Vlaamse veerkracht, het relanceplan van de Vlaamse regering besluit in het voorwoord als volgt: 'De komende weken en maanden wordt het nog meer zwoegen en zweten, zoals Flandriens. Die strijden om de Ronde te winnen. Wij Vlamingen hebben er de benen en de hersenen voor. Samen kunnen wij de bergen aan. Zes miljoen Vlamingen, één ploeg, met ambitie en Vlaamse veerkracht.' Maar daarvoor volstaat het niet om alleen op de goudhaantjes te rekenen; dan moet de ganse ploeg ondersteund worden.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 2 (februari), pagina 4 tot 9

• Corona
• armoede
• Vlaanderen