In het Vlaams Parlement wordt momenteel de aanzet gegeven voor een nieuwe pachtwetgeving. Dat is niets te vroeg. De huidige regeling is nauwelijks gewijzigd sinds 1988 en is nog gebaseerd op de oorspronkelijke teksten uit 1929. Ze zijn dus op z'n zachtst gezegd een beetje archaïsch.

Vanzelfsprekend moeten er juridische aanpassingen gebeuren, die de relatie tussen pachter en verpachter actualiseren. Maar dit volstaat niet als ambitie. Als we in Vlaanderen echt een ander landbouwbeleid willen, moeten we ook de pachtwetgeving op die leest schoeien. We moeten de politieke moed hebben om het kader aan te passen aan nieuwe omgevingsfactoren, zoals het leefmilieu, de klimaatproblematiek en de hoge landbouwgrondprijzen. De wereld is sinds 1929 fundamenteel veranderd en het is tijd dat de pachtwetgeving dat ook doet.

ANTWOORD OP ONBETAALBARE LANDBOUWGROND

Eerst en vooral moeten we erkennen dat landbouwgrond een schaars goed geworden is. In een dichtbevolkte regio als Vlaanderen is er permanent felle concurrentiestrijd tussen de verschillende functies, zoals wonen, landbouw, industrie, natuur, enzovoort. Daarnaast zien we steeds meer landbouwgronden gebruikt worden voor andere doelen dan echte landbouw. Particulieren breiden er hun tuin mee uit, er worden paarden op geplaatst (de zogeheten verpaarding), of nog, ze dienen in de eerste plaats als een vorm van financiële speculatie.

Dit gaat in dergelijke gevallen om niets meer of minder dan een ongelijke strijd tussen investeerders en boeren, aangezien de investeerders niet afhankelijk zijn van wat ze produceren om de grondprijzen te betalen. Met stijgende grondprijzen tot gevolg. Uit recente cijfers blijkt dat tijdens de eerste helft van 2021 een hectare landbouwgrond in België 10,3% duurder werd, in Vlaanderen zelfs 10,7%. De gemiddelde prijs in Vlaanderen bedraagt nu meer dan 63.000 euro per hectare. De prijs van landbouwgronden ligt met andere woorden hoger dan wat er door landbouw mee te verdienen valt. Dat maakt het stilaan onmogelijk voor een individuele landbouwer om nog landbouwgrond te kopen, zeker in bepaalde provincies.

Tijdens de eerste helft van 2021 werd een hectare landbouwgrond in Vlaanderen 10,7% duurder.

Hiervoor kan een moderne pachtwetgeving een oplossing bieden. Het moet landbouwers in staat stellen goedkoper grond te gebruiken en hen voldoende rechten qua gebruik en duurtijd garanderen aan relatief lage prijzen. Dat moet gebeuren in een gezond evenwicht, zodat verpachten voor eigenaars aantrekkelijk blijft. "We krijgen pachters moeilijk van onze grond af," is een vaak gehoorde uitspraak van eigenaars. Daarom zijn ze niet meer geneigd om gronden nog te verpachten, maar ze eerder te verhuren voor kortere termijnen. Korte termijn verhuren in plaats van lange termijn verpachten is echter negatief voor de kwaliteit van de landbouwgrond. Ook dat moeten we vermijden.

OPSTAP NAAR EEN AGRO-ECOLOGISCH LANDBOUWMODEL

Ten tweede moet een nieuwe pachtwetgeving mee een stap zijn naar een agro-ecologisch landbouwmodel. Het Vlaamse stikstofarrest heeft de schade die onze landbouw aanricht aan onze natuur en biodiversiteit op de agenda gezet. Meer dan ooit moet er een kentering komen in de toenemende intensivering en schaalvergroting van onze landbouwsector. De pachtwetgeving kan een instrument zijn om agro-ecologische landbouw meer te stimuleren en zo een alternatief landbouwmodel uit te werken dat minder schadelijk is voor onze natuur.

Om van de pachtwetgeving een deel van de oplossing te maken, moet eerst een goede afweging gemaakt worden tussen de belangen van pachter en verpachters. In dit nieuw evenwicht moeten we durven afstappen van de eeuwige pacht waar de eigenaar geen controle over heeft en tegelijk de toegang tot landbouwgrond voor landbouwers verzekeren. Een loopbaanpacht, waarbij de landbouwer kan pachten vanaf hij start als landbouwer tot hij 65 wordt, is voor ons dan ook een eerste stap vooruit.

Een loopbaanpacht is voor ons een eerste stap vooruit.

Vervolgens moeten we van de pachtwetgeving gebruik maken om ecologische voorwaarden op te leggen aan landbouwgrondgebruik. Van verplichte teeltrotatie over het gebruik van pesticides en mest tot het inplanten van heggen en andere ecologische ingrepen. Dit alles kan meer ruimte geven aan een nieuw landbouwmodel dat minder druk legt op de omringende natuur en meer biodiversiteit stimuleert op de akker. Hiermee kunnen we de Farm to Fork-strategie uitvoeren en de stikstofproblematiek aanpakken. Maar het heeft ook voordelen voor de verpachter en toekomstige gebruikers. Het biedt verpachters en pachters immers meer zekerheid over de bodemkwaliteit van de grond op lange termijn en houdt onze grond duurzaam en waardevol.

MEER RADICALE HERVORMINGEN NODIG

Een nieuwe balans tussen rechten van verpachters enerzijds en de rechten van pachters anderzijds, samen met de mogelijkheid om duurzaamheidsvoorwaarden op te leggen maakt onze landbouwgrond toegankelijker voor landbouwers en brengt ons al dichter bij een nieuw landbouwmodel. Maar dit zal altijd maar deel van de oplossing zijn. Als we landbouwgrond opnieuw toegankelijk willen maken voor landbouwers zullen we het probleem breder moeten bekijken en met radicale hervormingen komen. Wallonië en Frankrijk staan hier al veel verder dan Vlaanderen. Zo hebben ze al een prijzenobservatorium voor landbouwgrond terwijl we in Vlaanderen blindvaren en moeten vertrouwen op cijfers van de Federatie van het Notariaat.

Daarnaast moeten we durven kijken naar het Franse model met zijn Sociétiés d'aménagement foncier et d'etablissement rural (SAFER). Een publiek-private vereniging die de markt voor landbouwgrond reguleert door tussen te komen wanneer té hoge prijzen voor landbouwgronden gevraagd worden of wanneer grond uit landbouwgebruik dreigt te raken. Dat betekent een enorme mindshift voor Vlaanderen. Maar we moeten grenzen stellen aan de grondspeculatie van kapitaalkrachtigen, tot op het punt dat ze onbetaalbaar worden voor landbouwers. SAFER is er in Frankrijk al in geslaagd om de prijzen voor landbouwgrond laag te houden en landbouwgrond toegankelijk te houden voor een nieuwe generatie landbouwers.

EEN DEBAT ZONDER TABOES

Grond in Vlaanderen betaalbaar en toegankelijk houden is één van de grootste uitdagingen voor onze landbouwsector en zal voor een groot deel bepalen naar wat voor landbouwmodel we in de toekomst evolueren: een klein aantal grote industriële landbouwbedrijven of een groot aantal kleinschalige agro-ecologische landbouwers.

Willen we een klein aantal grote industriële landbouwbedrijven of een groot aantal kleinschalige agro-ecologische landbouwers?

We roepen dan ook alle partijen op tot een fundamenteel debat over hoe we landbouwgrond vooral voor de landbouwers reserveren en hoe we met de pachtwet naar een nieuw landbouwmodel kunnen gaan. Alleen wanneer we deze uitdaging zonder taboes benaderen zullen we een toekomstgerichte oplossing vinden.

• grond
• pacht
• landbouw