Maandagochtend, net aangekomen op het werk. De dag begint met het aanzetten van de computer en inloggen in de mailbox. Nog even koffie inschenken en klaar. In mijn hoofd heb ik al een planning: lesvoorbereiding in de voormiddag, 's middags de les zelf en nadien lees ik een thesishoofdstuk van een van mijn masterstudenten. Ik sip aan de koffie terwijl ik vluchtig de titels lees van de ongelezen mails. Er zitten een paar belangrijke bij, dus toch beter even grondig lezen. Eerste bericht: De universiteit vraagt alle medewerkers een onlinecursus 'Veilig digitaal werken' af te leggen. We willen datalekken vermijden en daarom moeten alle medewerkers beter geïnformeerd worden. U krijgt het benodigde certificaat enkel als u ook slaagt voor de onlinetest. Maar geen nood, de cursus duurt maar twee uur. Tweede bericht: De vakbeschrijvingen voor volgend academiejaar moet dringend worden opgesteld. Gelieve door te geven welke cursusdoelen bij elk vak horen, hoe het vak geëvalueerd wordt en hoeveel van het eindpercentage op elk van de afzonderlijke delen staat, enzovoort. Maar geen nood, u hebt tot 1 juni om de info door te geven. Derde bericht: u hebt onlangs deelgenomen aan een verplichte onderwijscursus van drie weken. Zou uw even feedback kunnen geven via deze enquête? Geen nood, het duurt maar vijf minuten.

De bureaucratie rond het lesgeven neemt meer tijd in beslag dan het lesgeven zelf.

De mails vragen in principe niet mijn onmiddellijke aandacht, dus ik zou gewoon kunnen doordoen met mijn dag. Maar ga ik deze taken allemaal onthouden als ik ze nu negeer? De koffie wordt koud, terwijl ik overweeg op Google op te zoeken wat de minimale pensioenleeftijd is. Ik ben niet de enige ben die zich achtervolgd voelt door zijn mailbox en de bureaucratie van grote werkgevers. Als leerkrachten klagen over te veel administratieve rompslomp menen ze dat ze te veel tijd spenderen aan administratie in plaats van voor de klas te staan. De bureaucratie rond het lesgeven neemt meer tijd in beslag dan het lesgeven zelf. Zorgpersoneel dat klaagt over de hoge werkdruk, doelt niet uitsluitend op personeelstekorten. Ze hebben niet alleen te weinig collega's voor steeds meer patiënten, maar ze moeten ook steeds meer tijd stoppen in administratieve taken. Voor elke patiënt is er een dossier met een wirwar aan codes, voorschriften en adviezen dat nauwkeurig moet worden ingevuld. Wat er allemaal misloopt in de ingewanden van de patiënt is voor de ziekenhuismanagers niet van tel als het maar allemaal mooi op papier staat. Wie de administratie nog wil bijhouden, spendeert steeds meer tijd thuis om na de werkuren formulieren in te vullen, e-mails digitaal te ondertekenen, e-mails te beantwoorden. Als er meer taken op je bord belanden dan je kan afronden in een werkweek, morst het werk over in het weekend.

De Franse filosoof Henri Lefebvre beschreef reeds in zijn boek Du rural à l'urbain (1970) hoe bureaucratie steeds meer van onze tijd opslokt. Hij focuste op onze vrije tijd en stelde vast dat, hoewel wij op papier steeds minder uren op het werk spenderen, we ons toch niet vrijer voelen. De onderliggende oorzaak is dat steeds meer van onze vrije tijd in beslag wordt genomen door administratie. Hij maakte daarom een onderscheid tussen échte vrije tijd en gedwongen tijd. 'Echte vrije tijd' benoemt de momenten waarop we werkelijk doen wat we graag doen. Hieruit halen we de energie voor de rest van de werkweek. 'Gedwongen tijd' daarentegen gaat over de uren die officieel geen arbeidstijd zijn, maar wel zo aanvoelen. We ervaren die momenten als tijdverlies veeleer dan vrije tijd. Het zijn de momenten waarop we in de file staan op weg naar het werk, onze belastingbrief invullen, wachten aan het gemeenteloket om de juiste vuilniszakken te kopen, telefoneren met de energiemaatschappij om een facturatiefout recht te zetten, een afspraak maken bij de autokeuring. Gedwongen tijd is niet volledig nutteloos zijn. Ik ben blij dat de auto's op de baan degelijk gekeurd zijn en dat de gemeente haar burgers aanmoedigt om afval te sorteren. Het sluipende gif van de bureaucratie ligt veeleer in ons verlies aan autonomie. Deze taken slorpen altijd meer tijd op dan oorspronkelijk gepland en daarmee verliezen we de controle over onze vrije tijd.

Het sluipende gif van de bureaucratie ligt veeleer in ons verlies aan autonomie.

Een gelijkaardig onderscheid dringt zich op in ons werkleven. Enerzijds besteden we onze werktijd aan ons eigenlijke werk. Voor de leerkracht is dat lesgeven, voor het zorgpersoneel het contact met de patiënten. Anderzijds is er de verloren tijd, het equivalent van Lefebvres gedwongen tijd. Dit is de tijd die we verliezen aan taken die niet tot ons eigenlijk werk behoren, maar die we moeten uitvoeren om tot ons eigenlijk werk te komen. Wie een professor op televisie ziet vertellen over diens onderzoek, ziet het resultaat van het eigenlijke werk van professoren: degelijk en maatschappelijk relevant onderzoek doen. Wat de kijkers niet zien is diens mislukte onderzoeksaanvragen. Bij het Vlaamse Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) slaagt ongeveer 20% van de aanvragen. De andere 80% is verloren moeite en wordt niet uitgevoerd, zelfs al steken er maanden hard werk in. Als we de loonkost van al die uren gestoken in afgewezen aanvragen vergelijken met het uit te delen onderzoeksgeld, is het best mogelijk dat de hele operatie verlieslatend is. Filosofen Stijn Conix en Andreas De Block merken droogjes op: "Bij dergelijk lage slaagpercentages zou het dus beter zijn voor de wetenschap om het beschikbare geld te verbranden."

Niemand heeft die administratieve rompslomp met slechte bedoelingen in het leven geroepen.

Niemand heeft die administratieve rompslomp met slechte bedoelingen in het leven geroepen. Toch zitten we opgesloten in een kooi van e-mails, task forces en eindeloze vergaderingen, waardoor er minder tijd overblijft voor de taken waarvoor we eigenlijk aangenomen zijn. We verliezen de controle over onze tijdsbesteding op het werk. Het voelt alsof we permanent achter de feiten aanhollen. Er blijven immers evenveel werkuren in een week, maar het aantal nieuwe werkgroepen en initiatieven blijft steeds groeien. De oplossing is ofwel harder werken tijdens de werkuren of je werk mee naar huis nemen. Maar, wie weet, zit er volgende week maandag een e-mail in je inbox met als titel 'Vergadering afgelast'. De eigenlijke werkdag kan beginnen.

• werkdruk
• arbeidsmarkt
• column