415 miljard euro. Op zoveel worden de totale investeringskosten voor België geschat in het kader van de klimaatcrisis. Dat is een hoop geld dat, ondanks de te verwachten positieve sociale en ecologische gevolgen op lange termijn, toch moeilijk gemobiliseerd raakt vandaag. Hoog tijd om een tandje bij te steken en alle mogelijke hefbomen in te schakelen.

Sterke publieke investeerders zullen hiervoor onmisbaar zijn, aangezien voor de financiering van grootschalige en complexe klimaatprojecten de privé nog te vaak achterblijft. Ze kunnen namelijk met leningen, garanties en kapitaal maatschappelijk nuttige activiteiten ondersteunen. In België staat de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM), naast de gewestelijke publieke investeringsmaatschappijen, hiervoor garant.

FPIM combineert vandaag drie rollen. Ze is ten eerste een publieke investeringsmaatschappij, die op eigen initiatief kan investeren in bedrijven. Daarnaast doet ze dienst als overheidsholding, door in samenspraak met de overheid in bedrijven te participeren. Tot slot treedt ze op als mandataris van de overheid: hier investeert ze in opdracht, met middelen, en voor de rekening van de staat.

Het is aan de overheid, en zeker de overheid als bedrijfseigenaar, om het goede voorbeeld te geven inzake het duurzaam beheer van portefeuilles. In veel landen gebeurt dat ook, en voeren de publieke investeringsmaatschappijen een doorgedreven duurzaamheidsbeleid (zie bijvoorbeeld Invest-NL of de Caisse des dépôts et consignations). Schrijven dat dat bij FPIM niet het geval is, zou oneerlijk zijn. Toch kan het een pak ambitieuzer en transparanter.

HET DUURZAAMHEIDSBELEID VAN FPIM

In het federaal regeerakkoord van 2020 werd namelijk opgenomen dat FPIM 'ermee [zal] worden belast een gecoördineerde, duurzame en ambitieuze investerings- en beleggingsstrategie uit te werken' en 'geleidelijk minder [zal] beleggen in fossiele energie en brandstoffen'. In datzelfde jaar werd de strategie 2025 aangenomen en sindsdien luidt de algemene visie van FPIM: 'Het Sovereign Wealth Fund van België worden en optreden als motor voor duurzame economie en sociale welvaart op lange termijn.'

Dit vertaalde zich in een stappenplan voor duurzaamheid, waarin het fonds belooft 'tegen 2030 zich volledig te hebben teruggetrokken uit bedrijven die broeikasgassen uitstoten en niet actief deelnemen aan de energietransitie', en de opstelling van een Corporate Social Responsibility (CSR) charter door het bestuur. Ook werd er een transformatiefonds opgericht dat €750 miljoen euro beheert (€250 miljoen voor een ecologisch transitieluik en €500 miljoen voor een relanceluik).

Een ander belangrijk element in het regeerakkoord is het voorstel om alle federale participaties binnen FPIM te centraliseren. Dit gaat over instellingen zoals Belfius, De Nationale Loterij, bpost, Proximus, en meer. Het centraliseren van alle overheidsdeelnemingen binnen één entiteit creëert namelijk hefbomen om een gemeenschappelijke, duurzame strategie te ontwikkelen.

Het huidige duurzaamheidsbeleid is te vrijblijvend en niet contractueel verankerd.

Deze omslag juichen we zeker toe, maar er blijven belangrijke uitdagingen en lacunes. Zo is het duurzaamheidsbeleid te vrijblijvend en niet contractueel verankerd, en behoort FPIM tot een van de minst transparante overheidsinstellingen, wat ervoor zorgt dat we als burgers geen idee hebben of de daad effectief bij het woord wordt gevoegd. Bovendien kan het ambitieniveau ook wat hoger: het duurzaamheidsbeleid dat nu wordt gevoerd, is eerder een toevoeging aan de huidige werking dan de herbronning die nodig is om hun positieve maatschappelijke impact te maximaliseren.

HET BEHEERSCONTRACT TUSSEN DE STAAT EN FPIM

De wet van 2 april 1962 stelt dat een beheerscontract tussen de Staat en FPIM de bijzondere regels en voorwaarden bepaalt, waaronder FPIM de opdrachten vervult die haar bij deze wet zijn toevertrouwd. De eerste beheersovereenkomst tussen de Staat en FPIM trad op 17 juli 2018 in werking, geldig voor de maximumperiode van 5 jaar.

Het oorspronkelijk contract bevat zo goed als niets over duurzaamheid. Wel was er in oktober 2021 een Koninklijk Besluit tot goedkeuring van het eerste amendement aan het eerste beheerscontract tussen de staat en FPIM. Dit amendement heeft betrekking op de hierboven vernoemde ontwikkelingen in het kader van het regeerakkoord. Een amendement is echter geen nieuw contract, en kan de termijn van het contract ook niet wijzigen.

Volgens diezelfde wet moet uiterlijk zes maanden voor het verstrijken van een beheerscontract de afgevaardigde bestuurder aan de bevoegde ministers een ontwerp van een nieuw beheerscontract voorleggen. Dit betekent dat op 17 januari 2023 een ontwerp van een nieuw beheerscontract voorgelegd had moeten worden, wat tot op vandaag nog niet gebeurd is.

Een nieuw beheerscontract is echter noodzakelijk. FPIM's eigen duurzaamheidsbeleid is momenteel verregaander dan wat er in het beheerscontract opgenomen staat. Willen we de elementen van het regeerakkoord verankeren, het CSR charter en het milieu-, sociaal en bestuursbeleid contractuele waarde toekennen, en invulling geven aan de centralisatie van het aandeelhouderschap van de overheidsparticipaties, dan is een nieuw beheerscontract daar het uitgelezen document voor.

TRANSPARANTIE, GOED BESTUUR EN DEMOCRATISCHE CONTROLE

Ondanks dat FPIM een overheidsbedrijf is, hebben burgers en het middenveld te gissen naar deze processen en ontwikkelingen. Zelfs op het jaarverslag van 2021 is het nog wachten. Er is nul betrokkenheid of bevraging, en het is onduidelijk hoe het staat met de effectieve vertaling van het duurzaamheidsbeleid binnen FPIM.

Het is onduidelijk hoe het staat met de effectieve vertaling van het duurzaamheidsbeleid binnen FPIM.

Als middenveld roepen wij daarom op om doelstellingen, investeringscriteria, impactevaluaties en andere relevante activiteiten openbaar en vrij toegankelijk te maken. Zorg voor meer transparantie en duidelijkheid over de gemaakte investeringen, de besluitvorming rond grote investeringen, en het gevoerde aandeelhoudersbeleid.

Kies zo veel mogelijk voor transparante financieringsinstrumenten. Zorg dat financiële betrokkenheid van de overheid bij bepaalde bedrijven (via subsidies, participaties, …) duidelijk en opzoekbaar is.

Zorg, tot slot, voor een sterkere structurele betrokkenheid van parlement en middenveld in zowel het opstellen van de strategie, als in de dagelijkse besluitvorming. Dit kan bijvoorbeeld ook door betrokkenen uit het parlement, de academische wereld en het middenveld op te nemen in de Raad van Bestuur, of in een ondersteunend comité.

Met beloftes die nog te vaak ontoereikend zijn, waar we geen publieke controle op kunnen uitvoeren, en zonder contractuele waarde, zullen we er niet komen. FPIM is de financiële arm van de overheid: het is tijd om de mouwen op te stropen en werk te maken van een sociaal rechtvaardige klimaattransitie.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• investeringsbeleid
• klimaat
• 5 minuten politieke moed