Waarom? Wie het federaal regeerakkoord goed leest, komt een opmerkelijke tegenstelling tegen. Er is een sterk pleidooi voor een nucleaire renaissance. Niet verwonderlijk, met N-VA en MR als de sterkste partijen aan elke kant van de taalgrens, en beide heel erg pro-kernenergie. De regering stelt – terecht – vast dat er nood zal zijn aan bijkomende productiecapaciteit van elektriciteit. Dat wil ze beantwoorden door te vertrekken vanuit “het principe van de technologieneutraliteit zonder taboes en [door te] kiezen voor een betaalbare en zekere, veilige en koolstofneutrale energiemix.” Let even op die “betaalbare”, hou dat in gedachte.

Het politieke, en dus ook publieke, energiedebat wordt de laatste jaren sterk gedomineerd door de discussie voor of tegen kernenergie. Die overdreven aandacht voor nucleair is niet onlogisch: er valt op het eerste zicht veel positiefs over kernenergie te melden. In optimale omstandigheden heeft de technologie potentieel om koolstofarme, betrouwbare, veilige elektriciteit te maken en het is weinig vervuilend (op het beheer van duizenden jaren radioactief blijvend kernafval na). Ik benadruk: onder optimale omstandigheden. We zagen allemaal dat deze de afgelopen jaren in België, maar ook bijvoorbeeld in Frankrijk, compleet afwezig waren. De vraag is dan ook, hoe concurrentieel is kernenergie met andere energietechnologieën op economisch vlak?

Anders gezegd, hoe ziet zo’n “betaalbare en zekere, veilige en koolstofneutrale energiemix” er dan uit volgens de onderzoeksinstellingen? Elke wetenschappelijk ernstige techno-economische optimalisatiestudie, of ze nu van het Federaal Planbureau, het International Energy Agency (IEA), de Europese Commissie, EnergyVille of van denktanks zoals het Europese Joint Research Center of Ember komt, voorziet tegen 2050 een Europese energiemix die voor het overgrote deel door hernieuwbare energie ingevuld wordt. Kernenergie is slechts een marginaal gegeven in die energiemix.

In ellke wetenschappelijk optimalisatiestudie is kernenergie slechts een marginaal gegeven in de energiemix van de toekomst.

Het is dan ook ronduit ontstellend dat de politieke focus vrijwel volledig ligt op nucleaire wensdromen, en niet op het creëren van een kader voor het massaal investeren in hernieuwbaar. Dat zie je trouwens even schrijnend in Nederland en andere landen met rechtse regeringen.

De vraag “voor of tegen kernenergie?” is gewoon te kort door de bocht. Er moeten allerlei overwegingen in acht genomen worden voor je de maatschappelijke afweging van de keuze over nucleaire energie kan maken. Zo is de bouw van een kerncentrale een typisch ‘megaproject’. Daar is uitgebreid onderzoek naar verricht door de Deense professor Bent Flyvbjerg. Hij stelt vast dat nucleaire centrales bij de ergste categorie hoort wat overschrijding van bouwtijd en budgetten betreft. Onlangs werd in de Verenigde Arabische Emiraten de vierde reactor van de centrale van Barakah opgestart. Een geweldig succes (volgens de nucleaire lobby), want de bouw (door het Koreaanse KEPCO) van de complete kerncentrale duurde slechts ruwweg dubbel zo lang als beloofd in 2009. Vergeleken met de nieuwbouwprojecten van concurrenten EDF en Westinghouse deze eeuw is dat inderdaad een goede prestatie. De kostenoverschrijding van de kerncentrale in de Emiraten bleef eveneens relatief beperkt. De uiteindelijke kosten lagen met 32 miljard dollar duidelijk boven de 20 miljard dollar waar in 2009 bij sluiten van het contract sprake van was, maar beliep niet het driedubbele, zoals in Finland of een verviervoudiging zoals in Frankrijk. Hoe vier jaar over tijd en 12 miljard dollar budgetoverschrijding als een overwinning gezien wordt.

Dat verklaart waarom, zoals Amerikaans klimaatstrateeg Michael Barnard opmerkt, nucleaire energie in absolute termen al piekte in 2005. Het is mature technologie die economisch niet meer op kan tegen hernieuwbare energie. Die is immers enorm in prijs gedaald, door innovatie en schaalvoordelen. Twee factoren die afwezig blijven bij kernenergie. Je kunt, eens je de vergunning hebt, in 10 maanden een offshore windpark bouwen, en je kunt nog veel sneller zonnepanelen installeren. De kost van hernieuwbare energie, en ja, daarbij is ook rekening gehouden met het balanceren van het net voor de grilligheid van variabele wind- en zonne-energie, is onmogelijk te kloppen. De kost van nucleair is ondertussen enorm omhoog gegaan, onder andere door strengere veiligheidseisen. Dat geldt zowel voor het upgraden van bestaande als voor nieuwe kerncentrales.

En de innovaties in nucleaire technologie dan, zoals Small Modular Reactors (SMR’s) en thoriumreactoren? En kernfusie? Wel, SMR’s gaan geen goedkopere elektriciteit leveren dan de huidige centrales, want kernenergie is zeer moeilijk repliceerbaar en schaalbaar. Het bouwen van vier kleintjes kost dus meer dan van één grote centrale. Thorium is nog altijd een niet-commercieel bewezen toekomstvisie, de vraag is maar of we tegen 2050 een significante bijdrage kunnen verwachten van die technologie. En kernfusie werd vijftig jaar geleden al aangekondigd voor over vijftig jaar, dat is nu nog steeds het geval.

Het is onbegrijpelijk dat er een mythe rondgaat dat nucleaire elektriciteit goedkoop zou kunnen zijn.

Het is dan ook onbegrijpelijk dat er een mythe rondgaat dat nucleaire elektriciteit goedkoop zou kunnen zijn. Onlangs nog stelde Johan Van Overtveldt in De Morgen – niet gehinderd door enige feitenkennis – dat de goedkope elektriciteitsprijs in Frankrijk “dankzij de kerncentrales” zou zijn. Dat is compleet ernaast: elektriciteit is in Frankrijk goedkoper ‘dankzij’ een marktverstorend prijszettingsmechanisme, het ARENH. Daardoor moet EDF haar stroom verkopen aan een vastgelegde prijscap, die vaak onder de reële kostprijs van de nucleaire productie duikt. Ondertussen wordt de marktprijs gedrukt dankzij de steeds grotere hoeveelheid goedkope hernieuwbare energieproductie, met ... waterkracht, zonnepanelen en windturbines. Dat het ARENH marktverstorend is, bleek overduidelijk tijdens de energiecrisis van 2022, toen het EDF zozeer in de problemen bracht dat het bedrijf gehernationaliseerd moest worden. Eind dit jaar loopt het ARENH af, het valt dan te bezien wat er gebeurt als EDF de reële kost van kernenergie mag beginnen doorrekenen ...

Er is slechts een periode van twintig jaar sprake geweest van goedkope nucleaire stroom in België, en alleen maar door een boekhoudkundige truc. Door het versneld (op kosten van de klanten) afschrijven van de kerncentrales vóór de vrijmaking van de elektriciteitsmarkt, hadden de nucleaire exploitanten een zeer gunstige concurrentiepositie op de vrije markt. Toen de centrales nood kregen aan drastische investeringen om ze operationeel en veilig te houden, was het uit met de pret en koos Engie voluit voor hernieuwbare energie. Als nucleair zo goedkoop is, zou je toch denken dat de potentiële exploitanten staan aan te schuiven voor de Wetstraat 16?

De realiteit is dat geen enkele commerciële firma zich aan nucleair wil verbranden, zonder dat alle risico’s dichtgetimmerd worden door de overheid.

De realiteit is dat geen enkele commerciële firma zich aan nucleair wil verbranden, zonder dat alle risico’s dichtgetimmerd worden door de overheid, op kosten van de elektriciteitsgebruikers en/of de belastingbetaler. Dat bleek expliciet uit een marktbevraging die nog door de vorige Nederlandse regering gedaan werd. Als de overheid grote financiële garanties geeft, al tijdens de bouw rendement uitkeert en garandeert dat er een hoge prijs mag gevraagd worden voor de geproduceerde kernstroom, dan kon er gepraat worden. Goedkope kernenergie is een oxymoron.

Er zijn heel veel redenen waarom kernenergie maatschappelijk moeilijk ligt: het afvalprobleem, de afhankelijkheid van ondemocratische regimes voor brandstof, de onverzekerbaarheid van het nucleaire risico, het gebrek aan flexibiliteit van de exploitatie (waardoor nucleair in het energiesysteem van de toekomst erg moeilijk samengaat met variabele hernieuwbare bronnen), gevaar voor militaire proliferatie, enzovoort. Maar het is de economische kost die nucleair de das omdoet. Uit de geciteerde toekomstverkenningen blijkt dat we nucleaire energie niet nodig hebben, aangezien ze ook in 2050 maar een marginale bijdrage zal leveren aan ons totale energiegebruik. Als de regering-De Wever haar regeerakkoord ter harte neemt, komt er dus geen nucleaire renaissance, wegens onnodig en onbetaalbaar.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 3 (maart), pagina 13 tot 15

• Arizona
• regering-De Wever
• energie
• kerncentrales