Ruim een maand geleden, op 15 juli, kwamen de Europese buitenlandministers opnieuw samen in Brussel. Op de agenda: het voortbestaan van het EU-Israël Associatieverdrag. Het was niet de eerste, en het zal helaas ook niet de laatste keer zijn. Want ondanks het voortdurende Israëlische staatsgeweld, was er van opschorting geen sprake. Integendeel, van de tien maatregelen die op tafel lagen, waarvan de ontbinding van het EU-Israël associatieverdrag het meest verregaande, kreeg geen enkele maatregel voldoende steun. Onze Europese leiders blijven rustig samenwerken met een koloniale en genocidaire bezettingsstaat.

Terwijl Europa weigert om een einde te maken aan haar medeplichtigheid in het zionistische geweld en het Associatieverdrag te verbreken, neemt de druk op de Europese leiders steeds meer toe. Het voortdurende verzet vanuit de marge vindt nu ook weerklank in de bredere maatschappij. Prominente stemmen, die decennialang comfort vonden in het stilzwijgen van het koloniale geweld, mengen zich opvallend vaker in het publieke debat. Ze nemen standpunt in.

Maar dit spreken komt er, zoals Koen Bogaert en Gert van Hecken schrijven, “nu, na bijna twee jaar gelivestreamde genocide, nu de feiten zo onontkoombaar zijn dat zwijgen zwaarder weegt dan spreken”. Zelfs de tien Belgische rectoren, waarvan sommigen ruim een jaar geleden nog de politie op hun studenten afstuurden in de hoop dat het studentenprotest zou gaan liggen, schreven verschillende open brieven gericht aan de Europese instellingen met een oproep om het EU-Israël Associatieverdrag op te schorten. Het is cynisch, maar maakt ook duidelijk dat macht pas macht afgeeft wanneer ze daartoe gedwongen wordt.

DE BOCHT VAN DE EUROPESE COMMISSIE

Ook de Europese Unie lijkt enorm gevoelig aan deze dynamiek. Op 30 juli stelde de Europese Commissie voor om de Israëlische deelname aan het Horizon Europe-programma, het belangrijkste Europese programma voor onderzoek en innovatie, gedeeltelijk op te schorten. Opvallend, want Israël kreeg de voorbije jaren méér middelen uit dit programma dan eender welk Europees land, inclusief Duitsland, Frankrijk en Nederland. Ook België schaart zich achter het voorstel. Niet onbelangrijk, aangezien dergelijke fondsen, “de zuurstofpijpleiding van de Israëlische academische wereld vormen”, zoals de Israëlische antropoloog en schrijfster Maya Wind recent nog maar eens herhaalde.

In de eerste maanden van 2025 daalde het goedkeuringspercentage voor Horizon-projecten met Israëlische onderzoekspartners met 68,5%.

Dit voorstel blindelings toejuichen, houdt het gevaar in dat we enkele ongemakkelijke vragen uit de weg gaan. Dat dit voorstel er nu komt, heeft in de praktijk minder met een moreel ontwaken te maken dan met de onmogelijkheid om nog langer het onverdedigbare te verdedigen. De huidige bocht van de Commissie is vooral een poging om haar greep in een veranderende wereldorde te behouden. De boycot is immers al ingezet. Zo blijkt dat in de eerste maanden van 2025, het goedkeuringspercentage voor Horizon-projecten met een of meer Israëlische onderzoekspartners daalde met 68,5%. Een hallucinant cijfer, dat het directe gevolg is van het aanhoudende protest van studenten, academici en professoren. Terwijl mensen in machtsposities zo lang mogelijk aan de zijlijn staan, strijden degenen die alles te verliezen hebben vanuit de marges voor een andere wereld. Dat is misschien wel de tragedie van radicale verzetsbewegingen. Hun eisen zijn onmogelijk en onwenselijk tot ze dat niet meer zijn.

Dat is wat de dekoloniale geschiedenis ons leert. Van het apartheidsregime in Zuid-Afrika, tot de segregatiewetten in de Verenigde Staten, elk onderdrukkend systeem had zijn houdbaarheidsdatum. Deze systemen werden constant door druk van onderuit uitgehold, tot ze werden afgebroken. En ook vandaag blijkt dat te gebeuren.

Wanneer dat moment komt – wanneer het bloedbad eindelijk voorbij is, wanneer de talloze getuigenissen, rapporten en waarschuwingen van mensenrechtenorganisaties en internationale instellingen zoals het Internationaal Gerechtshof zijn omgezet in bindende uitspraken – wanneer we niet langer spreken over een mogelijke genocide, maar het zwart op wit staat, wanneer het eindelijk veilig genoeg is om partij te kiezen, dán zal zoals Omar El Akkad duidelijk maakt: iedereen – en ook de Europese Unie – er altijd tegen zijn geweest. De Europese Unie zal zich achter het verzet scharen. Ze zal formeel de banden met Israël verbreken, in de hoop dat de toekomst haar medeplichtigheid zal vergeven – of vergeten. Maar dan blijft de vraag: hoeveel levens hadden gered kunnen worden, als ze eerder had gehandeld?

DE MYTHE VAN HET EUROPEES VREDESPROJECT

Zolang we negeren dat het Europese onvermogen om haar ingebouwde mensenrechtenclausule te activeren en het associatieverdrag af te schaffen geen aberratie van een anders “vredevol” Europa is, zullen we in een wereld leven waarin een genocide met onze goedkeuring kan voltrekken. Want, in tegenstelling tot het Europese zelfbeeld als bastion van democratie, vrijheid en universele mensenrechten, werd haar geschiedenis gedomineerd door koloniale veroveringen, uitbuiting en etnische zuiveringen. Dat is waar veel dekoloniale denkers ons aan blijven herinneren. “Europa, waar ze nooit uitgepraat raken over de mens, maar ze toch in alle uithoeken van de wereld afslacht”, schreef de Frans-Martinikaanse psychiater en vrijheidsstrijder Frantz Fanon nog in zijn boek The Wretched of the Earth (1961).

In tegenstelling tot het Europese zelfbeeld, werd haar geschiedenis gedomineerd door koloniale veroveringen, uitbuiting en etnische zuiveringen.

Ook professor Jan Orbie benadrukt hoe het Europese vredesnarratief niets meer dan een mythe is. Door deze mythe te doorprikken, gaat Orbie in tegen het inmiddels dominante narratief dat de Europese Economische Gemeenschap (EEG) – de voorloper van de Europese Unie – in de jaren 1950 ontstond als vredesproject en later geleidelijk aan afweek van haar oorspronkelijke idealen. Maar de Europese constructie zat van bij haar oorsprong zelf diep geworteld in een koloniaal-kapitalistische en zelfs racistische logica. Dat is de ongemakkelijke waarheid waar ook Fanon op wees en die het Europese project tot op de dag van vandaag achtervolgt.

DE STRIJD OM EEN ANDER EUROPA

Het afschaffen van het EU-Israël Associatieverdrag is noodzakelijk. Het is inderdaad een daad van rechtvaardigheid jegens het Palestijnse volk, maar het zou ook een eerste stap kunnen zijn in het afbreken van het oude Europa, een Europa waar economische belangen, overheersing en machtsbelangen centraal staan. In de strijd om de afschaffing van onze Europese medeplichtigheid schuilt dus tegelijk een strijd om een ander en beter Europa, waar ‘nooit meer’ écht ‘nooit meer betekent’. Want niemand is vrij tot we allemaal vrij zijn.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• Israël
• Gaza