"Niet alleen Patrick Janssens en andere partijen misbruiken de Holocaust, ook de joodse gemeenschap en Israël doen dat. Natuurlijk hebben zij het recht om de Holocaust te herdenken, maar we mogen toch ook onze ogen niet sluiten voor hun bezetting van de Palestijnse gebieden. Daar gebruiken ze technieken die me aan dat duistere verleden doen terugdenken, in plaats van dat ze er lessen uit trekken."

Die woorden kwamen in 2007 niet van een linkse activist, maar van Bart De Wever: toen een betrekkelijk onbekende N-VA-voorzitter en gemeenteraadslid in Antwerpen. Vandaag maakt het citaat vooral duidelijk waar het hem destijds wél om ging. Niet om Israël of Palestina, maar om een retorische zet die bedoeld was om burgemeester Janssens uit te dagen en terrein te winnen in de Antwerpse machtsstrijd.

Dat patroon is sindsdien gebleven. De Wevers politieke handelen draait steeds om positionering: het inzetten van symbolen en dossiers die bruikbaar zijn in het gevecht om macht. Internationale conflicten, historische referenties, culturele controverses: hij gebruikt ze gretig als instrumenten om zijn tegenstanders uit te dagen.

ZELFBESCHIKKINGSRECHT

Rond 2000 klonk binnen de Vlaamse Beweging een ander geluid. Geert Bourgeois pleitte toen voor de erkenning van een Palestijnse staat met Oost-Jeruzalem als hoofdstad. Vier jaar later, als Vlaams minister van Buitenlands Beleid, financierde hij noodhulp voor Palestijnse ziekenhuizen en scholen. Bourgeois stond in een traditie van volksnationalisme die op dat punt consequent was: wie zelfbeschikkingsrecht opeiste voor Vlamingen, kon moeilijk blind blijven voor Koerden, Catalanen, Schotten of Palestijnen.

Rond 2000 pleitte Geert Bourgeois voor de erkenning van een Palestijnse staat met Oost-Jeruzalem als hoofdstad.

Ook Jan Loones, een ander boegbeeld en vader van Sander Loones, sprak zich in 2007 scherp uit bij indymedia.be. Israël bestempelde hij als "staatsterroristen". Het geweld van een bezet volk, stelde hij, valt niet te vergelijken met het geweld van een bezettende macht. Dat was geen standpunt dat mikte op electoraal gewin, maar op datzelfde moreel-politiek beginsel: het zelfbeschikkingsrecht geldt voor iedereen, of het geldt voor niemand.

MACHT, STRATEGIE EN SYMBOLIEK

Met de zogenoemde bocht van Bracke zette N-VA in 2013 haar nationalistische en communautaire agenda opzij. Sociaaleconomische hervormingen kwamen voortaan op de eerste plaats. Daarmee veranderde ook de toon van de partij.

In de jaren daarna schoof het buitenlands beleid van N-VA steeds nadrukkelijker richting Israël. In november 2014 liet Peter De Roover, toen net Kamerlid, in MO* weten dat zijn partij de resolutie van Dirk Van der Maelen voor de erkenning van Palestina niet zou steunen omdat ze "eenzijdig" zou zijn. Daar werd het kantelpunt zichtbaar.

In 2014 liet Peter De Roover weten dat N-VA de resolutie van Dirk Van der Maelen voor de erkenning van Palestina niet zou steunen omdat ze "eenzijdig" zou zijn.

Waar N-VA zich ooit nog weleens kritisch kon tonen tegenover Tel Aviv, presenteert de partij zich vandaag als bondgenoot. Bart De Wever illustreerde dat in september met zijn aanwezigheid in Essen bij een concert van de Israëlische dirigent Lahav Shani. In de controverse rond het Gent Festival van Vlaanderen greep hij de gelegenheid aan om, geheel in zijn stijl, de zaak verder op scherp te zetten.

Binnen N-VA is het patroon duidelijk. Kamerleden als Michael Freilich, Theo Francken en Koen Metsu profileren zich nadrukkelijk als bondgenoten van Israël, zoals Apache in 2023 uitgebreid documenteerde. Geweld van Hamas wordt scherp veroordeeld, maar over het structurele geweld van Israël tegen Palestijnen blijft het haast bij obligate formules als: "het is toch erg".

Tegelijk wordt de inzet van het conflict vooral in binnenlandse termen gelezen. Zo stelde Francken in 2023 dat massamigratie de publieke opinie in Europese grootsteden "in het voordeel van Palestina" heeft doen kantelen. Daarmee legde hij ongewild de kern bloot: voor N-VA is Palestina geen kwestie van internationaal recht of solidariteit, maar een symbooldossier binnen een binnenlandse wij-zij-logica.

Voor N-VA is Palestina geen kwestie van internationaal recht, maar een symbooldossier binnen een binnenlandse wij-zij-logica.

Ook in de symboliek wordt die logica zichtbaar. Palestijnse vlaggen bij de Vuelta gelden als provocatie. Vlaamse leeuwenvlaggen bij de Ronde van Vlaanderen worden daarentegen zonder discussie gepresenteerd als "neutraal en verbindend". Hetzelfde bij protesten. Pro-Palestijnse manifestaties worden gebanaliseerd of zelfs gecriminaliseerd, terwijl Vlaamse ontvoogdingssymbolen juist nadrukkelijker in de publieke ruimte aanwezig mogen zijn. Het verschil laat zien hoe symbolen politiek worden gewogen: wat het eigen project versterkt, wordt gelegitimeerd; wat niet in de electorale strategie past, wordt verdacht gemaakt of gemarginaliseerd.

STAATSNATIONALISME

Wie deze evolutie leest door de bril van de Britse filosoof Ernest Gellner, ziet meer dan een koerswijziging. Nationalisme is volgens hem geen eeuwig principe, maar een instrument waarmee elites hun macht legitimeren. Bij N-VA valt dat patroon scherp te herkennen. Zoals Bart Eeckhout in 2021 in De Morgen al opmerkte: het gaat om een verschuiving van volksnationalisme - met universeel zelfbeschikkingsrecht en pacifisme - naar staatsnationalisme, waarin rechten selectief worden toegekend. Vlaanderen verdient onmiddellijke erkenning, Palestina moet wachten.

N-VA presenteert zich graag als erfgenaam van de Vlaamse emancipatie, maar door Palestina te verloochenen, keert ze zich af van het idee dat vrijheid en recht universeel zijn of niet bestaan. De machtsdynamiek primeert bij De Wever en zijn partij. Het gaat hem om het spel, om de positionering, om de electorale calculatie. Vijfentwintig jaar na hun oprichting is dat spel alleen maar verdergezet. De Vlaamse leeuw klauwt niet langer voor Palestina. Hij klauwt voor zichzelf.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 8 (oktober), pagina 52 tot 53

• N-VA
• Gaza
• Palestina