Belang van nieuws- en politieke informatieprogramma’s

Het onderzoek ‘Media en politici’ van de Vrije Universiteit Brussel bij de federale verkiezingen van juni 2003¹ toonde aan dat de nieuws- en duidingsprogramma’s op televisie de grootste impact hebben op de vorming van politieke meningen. Wanneer een bepaalde politieke partij niet aan bod komt in dergelijke programma’s stelt zich dus een fundamenteel democratisch probleem. In Vlaanderen moeten informatieve programma’s worden verzorgd in een geest van strikte onpartijdigheid en volgens de regels van de journalistieke deontologie. Verder mogen programma’s niet aanzetten tot discriminatie. Met betrekking tot de openbare omroep zijn er specifieke bepalingen van toepassing die verder reiken dan wat geldt voor de private radio- en televisieomroepen. We belichten eerst kort dit juridisch kader om de resultaten van onze analyse in een juist perspectief te plaatsen.

Het Vlaams Belang en de VRT: juridisch kader

Het Vlaams Omroepdecreet bevat een reeks bepalingen die de omroepen ertoe verplichten de verschillende politieke en maatschappelijke standpunten in de nieuws- en informatieprogramma’s aan bod te laten komen en op een onpartijdige manier aan berichtgeving te doen. M.a.w. het Vlaams Omroepdecreet laat niet toe dat een bepaalde partij wordt doodgezwegen. Specifiek in toepassing voor de VRT geldt artikel 23 §1 dat verder reikt dan wat geldt voor de private radio- en televisieomroepen. Dit artikel bepaalt:
In de programma’s wordt, op basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, elke vorm van discriminatie geweerd. De programma-opbouw geschiedt derwijze dat hij geen aanleiding geeft tot discriminatie tussen ideologische en filosofische strekkingen. De informatieprogramma’s, de mededelingen en de programma’s met een algemeen informatieve inslag, en alle informatieve programmaonderdelen, dienen onpartijdig en waarheidsgetrouw te zijn. De programma’s van de nieuwsdienst moeten beantwoorden aan de normen inzake journalistieke deontologie zoals vastgelegd in een deontologische code en genieten waarborgen voor de gangbare redactionele onafhankelijkheid zoals vastgelegd in een redactiestatuut.

Uit een aantal uitspraken van de Vlaamse Geschillenraad blijkt dat de nieuwsredacties over een ruime vrijheid beschikken in de keuze van hun gasten. Anderzijds geeft de Geschillenraad ook aan dat deze redactionele vrijheid omwille van het verbod van discriminatie en de plicht tot onpartijdigheid niet onbegrensd is. De selectie die wordt gemaakt moet steeds op een ‘objectieve en redelijke manier journalistiek en inhoudelijk kunnen verantwoord worden in functie van het gekozen onderwerp.’ Anders gezegd: politici of bepaalde politieke strekkingen kunnen worden uitgesloten van een politiek debat wanneer daar een objectieve en redelijke verantwoording voor wordt gegeven, zoniet is er sprake van partijdigheid en discriminatie. Verder benadrukt de Geschillenraad in een andere beslissing dat onpartijdige berichtgeving in verband met parlementaire werkzaamheden impliceert dat ‘niet uitsluitend wordt bericht over de beslissingen van de meerderheid, doch dat in beginsel ook aandacht wordt besteed aan het debat tussen meerderheid en oppositie.’
Er bestaan ook een aantal bepalingen in het Vlaams omroepdecreet die beperkingen opleggen aan programma’s en uitzendingen die aanzetten tot discriminatie, racisme of vreemdelingenhaat. Artikel 96§2 bepaalt dat de programma’s van Vlaamse omroepen niet mogen aansporen tot haat op grond van ras, geslacht, godsdienst en nationaliteit. Omroepen die politici van het Vlaams Belang systematisch zouden weren uit hun nieuws- en informatieprogramma’s kunnen onvoldoende steun vinden in artikel 96§2 van het Omroepdecreet om een dergelijke opstelling juridisch te legitimeren. Enkel wanneer er sprake is van duidelijke aanwijzigingen dat politici of woordvoerders van het Vlaams Belang uit zijn op het verspreiden van uitingen die aanzetten tot discriminatie en vreemdelingenhaat, kan er aanleiding zijn om deze standpunten te weren in de nieuws- en informatieprogramma’s op de VRT (en de andere Vlaamse omroepen) in toepassing van artikel 96§2 van het Omroepdecreet.
Vermeldenswaard is ook artikel 8§3 van het Omroepdecreet. Dit bepaalt dat de VRT de opdracht heeft ‘bij te dragen tot een democratische en verdraagzame samenleving’. Via zijn programma’s moet de VRT bijdragen tot een onafhankelijke, objectieve en pluralistische opinievorming. Volgens een beslissing uit 2001 van de Vlaamse Geschillenraad kan de VRT evenwel niet steunen op dit artikel om Vlaams Blok-politici uit zijn programma’s te weren.
In toepassing van de beheersovereenkomst van 7 juni 2001, die geldt voor de periode 2002-2006, moet de openbare omroep uitvoering geven aan de mission statement die werd geformuleerd door de Raad van Europa in Praag (1994) en werd geactualiseerd in Krakau (2000): ‘De publieke omroep moet zorgen voor de sociale cohesie in de samenleving en de democratie versterken [...] moet zich afkerig tonen van elke vorm van raciale discriminatie of sociale segregatie [...] moet bijdragen tot wederzijds begrip, tolerantie en de promotie van gemeenschapsrelaties in pluri-etnische en multiculturele maatschappijen. M.a.w. ze moeten de sociale integratie van individuen, groepen en gemeenschappen bevorderen.’
In het Charter Diversiteit van 2003 verklaart de VRT ‘een afspiegeling te willen zijn van de diversiteit in de Vlaamse samenleving (..) en geen enkele vorm van discriminatie te dulden (..), De omroep wil een belangrijke factor zijn voor sociale cohesie en integratie van alle individuen, groepen en gemeenschappen, en van een democratische en verdraagzame samenleving.’ Het Charter besluit met de volgende visie: ‘Bewust van zijn voorbeeldfunctie, wil de VRT op die manier bruggen slaan tussen autochtonen en allochtonen in de Vlaamse gemeenschap, om zo een bijdrage te leveren tot een harmonische, pluralistische en verdraagzame maatschappij waar eenieder zich thuis kan voelen.’
Ook in het regeerakkoord 2004-2009 en in de Beleidsnota Media 2004-2009 is nogmaals benadrukt dat de openbare omroep in het kader van zijn culturele en informatieve opdracht mee dient te zorgen voor een ‘open, verdraagzaam en respectvol Vlaanderen’.²
In de VRT-nota De VRT en de democratische samenleving (hierna: VRT-nota) die in het najaar van 2001 werd opgesteld, neemt de VRT stelling in tegen het Vlaams Blok door duidelijk te maken dat hij in zijn berichtgeving omzichtig zal omspringen met de partij. De VRT gaat ervan uit dat het ‘cordon sanitaire’ tegenover het Vlaams Blok tot gevolg heeft dat de partij niet aan het dagelijks beleid in de gemeenten, provincies, deelstaten, nationale staat enz. deelneemt. Het kan soms wel een debat losweken, maar zijn concrete impact op de politieke besluitvorming is de facto klein. Bijgevolg leidt de VRT hieruit af dat Blok-standpunten minder impact hebben op het beleid dan die van de andere parlementaire partijen en zij dus ook minder aan bod moeten komen.
De VRT-nota bevat richtlijnen over hoe de openbare omroep zich in de nieuwsprogramma’s afwijzend moet opstellen tegenover een gedachtegoed dat gebaseerd is op discriminatie en sociale uitsluiting. We omschrijven hier kort de kernpunten uit de VRT-nota:
- De VRT mag aan extremistische partijen en bewegingen die een gevaar inhouden voor de pluralistische, democratische en verdraagzame samenleving geen open tribune verlenen. Wanneer vanuit de deontologische code het verantwoord wordt geacht om over deze bewegingen te berichten, dan kan dit, maar deze bewegingen mogen de kanalen van de publieke omroep en zijn nieuwsprogramma’s niet (kunnen) misbruiken om hun gedachtegoed te verspreiden. Er moet dus zeer voorzichtig worden omgesprongen met het aan het woord laten van vertegenwoordigers van deze bewegingen, zeker in rechtstreekse uitzendingen.
- Als het Vlaams Blok door standpunten, manifestaties... aan de basis ligt van een relevant nieuwsfeit, wordt hierover bericht. De relevantie van nieuwsfeiten wordt door de nieuwsredactie bepaald, alsook de selectie van de gasten. De plicht tot onpartijdigheid geldt, maar daarom hoeven niet alle partijen en meningen in een uitzending te worden behandeld. Een spreiding over verschillende uitzendingen en dagen is verantwoord. Bovendien stelt de Deontologische Code van de VRT duidelijk dat alle relevante standpunten aan bod moeten komen, wat niet gelijkstaat met het brengen van de standpunten van alle groeperingen, verenigingen of partijen. Noch moeten alle relevante standpunten binnen één uitzending aan bod komen (cf. infra). Omgekeerd houdt dit principe ook in dat algemeen bekende standpunten, die zeer frequent herhaald zijn, en dus niet relevant zijn voor het debat, niet vermeld moeten worden.
- Het is verantwoord dat vertegenwoordigers van het Vlaams Blok niet aan bod komen in bepaalde politieke debatten en parlementaire verslagen. Het Blok is nu eenmaal ‘geen politieke partij als al de andere’.

Op 19 april 2005 heeft de VRT deze nota geactualiseerd. De VRT verklaart als volgt: ‘Het college van hoofdredacteurs stelt vast dat het Vlaams Blok werd veroordeeld voor discriminatie en racisme door het Hof van Beroep in Gent, later bevestigd door het Hof van Cassatie. Ondanks de naamswijziging naar Vlaams Belang heeft de partij niet ondubbelzinnig en op geloofwaardige wijze afstand gedaan van standpunten waarvoor ze veroordeeld is. Het college heeft dan ook vastgesteld dat Vlaams Belang niet wezenlijk verschilt van het Vlaams Blok. De partij zelf zegt dat Vlaams Belang de erfgenaam is van het Vlaams Blok en dat aan de essentie van het programma niets is veranderd. Ook de partijleiding bleef ongewijzigd. Recente uitspraken over de hoofddoek en moslims bevestigen dat. Het college van hoofdredacteurs bevestigt bijgevolg het standpunt uit de nota De VRT en de democratische samenleving. Dat betekent dat Vlaams Belang niet behandeld wordt als andere partijen.’
Meer zelfs, de VRT benadrukt in het persbericht nogmaals dat het verantwoord is dat vertegenwoordigers van Vlaams Belang niet in dezelfde mate aan het woord komen als vertegenwoordigers van andere partijen. Bovendien komen er voor duidingsprogramma’s op radio en tv betere afspraken in verband met de aanwezigheid van vertegenwoordigers van Vlaams Belang. In vergelijking met de nota uit 2001 werden er twee zaken ‘aangescherpt’. Beslissingen om Vlaams Belang uit te nodigen zullen voortaan in overleg met de hoofdredactie worden genomen. Vroeger was dit alleen een eindredacteur. Daarnaast mogen journalisten ‘om de schijn van partijdigheid te vermijden’ geen debatten meer modereren die worden georganiseerd door politieke partijen.³
De VRT-nota sluit nauw aan bij de deontologische code van de beroepsjournalisten van de VRT. Deze code hanteert drie kernbegrippen als rode draad in de beoordeling van nieuwsberichtgeving, m.n. nauwkeurigheid en zorgvuldigheid, onpartijdigheid en goede trouw. Inzake onpartijdigheid stelt artikel 69 van de code: ‘In de programma’s, programma-items en berichten die door de directie onder de deontologische verantwoordelijkheid van de hoofdredacteur zijn geplaatst, kiezen journalisten geen partij. De eigen mening mag ook niet blijken uit de vraagstelling. Toch moet de interviewer kritisch zijn en de geïnterviewde confronteren met vragen en standpunten van anderen. Daarbij worden controversiële onderwerpen niet uit de weg gegaan. Uit de houding van de journalist blijkt geen vijandigheid maar een alerte kritische ingesteldheid [...].’ Verder bepaalt artikel 71 dat de verschillende relevante standpunten aan bod moeten komen. Toch houdt onpartijdigheid niet in dat alle partijen en meningen in één uitzending worden behandeld, evenmin houdt het in dat alle relevante standpunten binnen één uitzending moeten worden gebracht. Een spreiding over verschillende uitzendingen en dagen is verantwoord. Hoe controversiëler het onderwerp hoe meer er echter naar gestreefd wordt woord en wederwoord onmiddellijk na elkaar te geven [...].⁴
We kunnen besluiten dat er enerzijds juridische gronden bestaan waarop de VRT zich kan beroepen om het Vlaams Belang geen forum te bieden in zijn programma’s om discriminerende en racistische standpunten te verspreiden. De bijzondere journalistieke aanpak die de VRT hanteert met betrekking tot het Vlaams Belang ligt in de lijn van deze juridische bepalingen, zonder dat de VRT daarom zelf het Vlaams Belang discrimineert. Anderzijds is de VRT ook gebonden aan de verplichting tot onpartijdigheid, waarheidsgetrouwheid en niet-discriminatie. De Vlaamse Geschillenraad houdt toezicht op deze verplichtingen en wees de VRT er reeds op dat hij niet mag discrimineren en over alle relevante nieuwsfeiten moet berichten. Bovendien moet de VRT ook alle relevante vertegenwoordigers uitnodigen tot debat in het licht van die verplichting tot onpartijdigheid en het verbod op discriminatie. De nieuwsredactie beschikt over een ruime vrijheid bij de keuze van de gasten, maar ze moet steeds op afdoende wijze aangeven waarom het niet uitnodigen van Vlaams Belang-politici objectief en redelijk verantwoord is. M.a.w. de VRT wordt geconfronteerd met een moeilijke evenwichtsoefening. Voorhoof en Debackere formuleerden het gevat: ‘De VRT moet in zijn programma’s elke vorm van discriminatie weren, maar dreigt zelf te discrimineren als hij (stelselmatig) het Vlaams Blok uitsluit van politieke debatprogramma’s met als argumentatie dat deze partij zelf aanzet tot … discriminatie.’⁵
De VRT moet erin slagen de juiste balans te vinden tussen berichten over wat leeft in de maatschappij zonder daarbij een forum te geven aan een partij die ingaat tegen zijn doelstellingen en taken.

Hoe zit het nu precies met het Vlaams Belang op tv?

In de beleidsnota media van het Vlaams Belang (mei 2005)⁶ beklaagt de partij zich nogmaals over de partijdige berichtgeving van de openbare omroep en het gebrek aan objectiviteit. Is het Vlaams Belang ondervertegenwoordigd op de openbare omroep of niet? Voorlopig blijft het wachten op de resultaten van de analyse van Jurgen Verstrepen. In dit artikel analyseren we recent verzameld materiaal van Villa Politica en De Zevende Dag en gaan we na of er sprake is van ondervertegenwoordiging.

Villa Politica - centrale gasten (12/11/04-21/10/05)⁷

sp-a spirit VLD CD&V Groen! N-VA Vlaams Belang Varia⁸
8 2 9 9 1 2 1 5

Uit de cijfers blijkt duidelijk dat het Vlaams Belang kwantitatief gezien heel weinig aan bod komt. Onderzoek⁹ wijst echter uit dat oppositiepartijen in het algemeen minder aandacht krijgen in de media dan meerderheidspartijen. Ook de VRT hanteert deze filosofie. Hij gaat ervan uit dat oppositiepartijen minder impact hebben op het beleid dan meerderheidspartijen en hen slechts om hun ‘mening’ kan worden gevraagd, bij gebrek aan concrete politieke daden (cf. supra). In vergelijking met Groen!, die andere oppositiepartij, krijgt het Vlaams Belang even veel aandacht. Toch kan het Belang, gegeven zijn hoge electorale score, zich enigszins miskend voelen.
Cijfers op zich zeggen bijzonder weinig, vandaar dat we ook de vergelijking maken met dat andere debatprogramma op vrijdagavond op de commerciële zender VTM, m.n. Polspoel & Desmet. Beide programma’s gaan dieper in op de politieke actualiteit. Kent het Vlaams Belang meer ‘succes’ bij het debatprogramma op VTM of niet? Een eerste kleinschalig onderzoek bevestigt dat het Vlaams Belang, verhoudingsgewijs, meer aan het woord komt bij Polspoel & Desmet dan bij Villa Politica.

Polspoel & Desmet - politieke gasten (12/11/04 - 11/11/05)¹⁰

sp-a spirit VLD CD&V Groen! N-VA Vlaams Belang Varia¹¹
19 2 18 12 1 3 7 2

We moeten echter opletten met deze cijfers. In Villa Politica (hierna: VP) is er sprake van één centrale gast. In Polspoel & Desmet (hierna: P&D) daarentegen zijn er vaak 2, 3 of 4 politieke actoren aan het woord. Vandaar dat een louter kwantitatieve vergelijking onvoldoende is en we een meer diepgaande analyse maken. Dit doen we door aandacht te hebben voor de thema’s en, daarmee samenhangend, de gekozen gasten in de programma’s. Wegens het beperkte bestek van dit artikel bespreken we enkel de afleveringen waar een politicus van het Vlaams Belang te gast is in het ene programma en maken we vervolgens de vergelijking met het andere.
Op 9 november 2004 werd de veroordeling van de Vlaams Blok-vzw’s bevestigd door het Hof van Cassatie. In VP van 12/11/04 was de centrale gast Steve Stevaert en werd o.m. via een aantal interviews aandacht besteed aan deze veroordeling. P&D daarentegen ging met Frank Vanhecke, Rik Daems en Marc Van Peel dieper in op de veroordeling en de mogelijke gevolgen ervan voor de partij. Een mandataris van het Vlaams Blok werd dus uitgebreid aan het woord gelaten. In VP van 10/12/04 is Freya Van den Bossche te gast, maar ligt de aandacht niet bij de pogingen van het Vlaams Belang om Hugo Coveliers binnen te rijven. Daarentegen zijn Coveliers en Dewinter die dag te gast in P&D en wordt nagegaan hoe diep het water is tussen beiden.
Gerolf Annemans is op 21/01/05 de centrale gast in VP. Naast een analyse van zijn sterke en zwakke punten worden hem verder enkele lastige vragen gesteld i.v.m. het euthanasiedebat. M.a.w. ook minder hapklare brokken worden hem voor de voeten gegooid. Ook de kwestie Brussel-Halle-Vilvoorde (hierna: B-H-V) wordt hem voorgelegd. In P&D hebben ze het ook over B-H-V en mogen Wilfried Martens en Louis Tobback vertellen hoe zo’n zaken vroeger werden aangepakt. Er is echter geen VB’er te gast en er wordt er ook geen aan het woord gelaten. Op 18/03/05 staat in VP B-H-V opnieuw in de belangstelling en is de N-VA-voorzitter Bart De Wever de centrale gast. Verder wordt ook aandacht besteed aan de controverse rond het viaduct ‘Lange Wapper’ in Antwerpen. Het Vlaams Belang komt niet aan bod. Een heel ander thema echter in P&D waar Gerolf Annemans wordt aangepakt over de (mogelijke) breuklijnen in het Vlaams Belang. Een week later wordt wel kort met Blokwatcher Marc Spruyt in VP ingegaan op deze problematiek, maar het Belang zelf wordt niet aan het woord gelaten.
Op 15/04/05 komt de kwestie B-H-V wederom uitgebreid aan bod in P&D en worden de voorzitters van de vier grote Vlaamse partijen aan de tand gevoeld. Gasten zijn Bart Somers, Jo Vandeurzen, Steve Stevaert en Frank Vanhecke. M.a.w. twee regeringspartijen en twee oppositiepartijen krijgen de kans om hun oplossingen naar voren te schuiven. Groen!, Spirit en N-VA (een partij die van dit politiek thema een breekpunt had gemaakt bij de Vlaamse verkiezingen) zijn niet te gast.¹² In VP mag ook Yves Leterme zijn licht laten schijnen over deze kwestie, maar worden nog veel andere thema’s onder de loep genomen. Geen Vlaams Belanger echter die de kwestie mag toelichten in het programma zelf. Een maand later (13/05/05) wordt in P&D het debat gevoerd over de actuele politieke toestand met de vier fractievoorzitters in het Vlaams Parlement: Caroline Gennez, Patricia Ceyssens, Ludwig Caluwé en Filip Dewinter. In VP is Geert Lambert te gast en worden ook Wilfried Martens, Hugo Schiltz en Karel Van Miert aan het woord gelaten over een aantal communautaire perikelen uit het verleden. Wederom wordt echter geen forum gegegeven aan een VB’er.
Op 16/09/05 worden Filip Dewinter en Bart De Wever in P&D met elkaar geconfronteerd n.a.v. de pogingen van het Vlaams Belang om in een aantal gemeentes coalities op te starten met de N-VA. Dit thema staat echter niet centraal in VP waar Etienne Schouppe in het middelpunt staat. Andere thema’s zijn de dure olieprijzen en de aftakeling van de actieve welvaartstaat. Tot slot wordt in de aflevering van 11/11/05 van P&D over de rellen in Frankrijk gedebatteerd met Gerolf Annemans, Marino Keulen, Pieter De Crem en Tarik Fraihi. Een vergelijking met Villa Politica kan niet meer worden gemaakt, maar we stellen wel vast dat in De Zevende Dag het debat niet met een Vlaams Belanger wordt gevoerd, maar met Hatim El Sghiar, Abdeslam El-Ajjouiri, Patrick Manghelinckx en Marino Keulen (cf. infra).
Het spreekt voor zich dat er een verschil is in de formats en dat beiden niet elke week dezelfde gasten kunnen uitnodigen, maar toch valt het op dat wanneer de actualiteit er zich toe leent, Polspoel & Desmet niet bevreesd zijn om een Belanger uit te nodigen in de studio en kritisch onder vuur te nemen. Het lijkt erop dat P&D het Vlaams Belang als een normale politieke partij beschouwen en hen voldoende spreektijd gunnen. Doordat Villa Politica Vlaams Belang-mandatarissen weinig aan het woord laat, neemt ze duidelijk stelling in tegen de partij en geeft ze hen niet de kans om zich te profileren. Deze analyse toont aan dat de VRT ook na de veroordeling en daaraan gekoppeld de naamsverandering een zelfde kritische benadering in een politiek debatprogramma hanteert als bij het toenmalige Vlaams Blok. En wat met De Zevende Dag, een politiek programma van het lichtere genre?

Zevende Dag ¹³** - politieke gasten (14/11/04-13/11/05)**

sp-a spirit VLD CD&V Groen! N-VA Vlaams Belang Varia¹⁴
58 11 77 62 14 9 12 16

Opvallend is opnieuw de zeer lage score voor Vlaams Belang-politici. Slechts 12x werden zij uitgenodigd tot debat. In vergelijking met de andere grote partijen scoort de partij dus zeer slecht. Anderzijds is de aanwezigheid van het Vlaams Belang wel hoger dan die van Spirit en N-VA-politici. Groen! is net iets meer aanwezig in de Zevende Dag dan het Vlaams Belang, hoewel het een veel kleinere oppositiepartij is dan het Belang. Het hoeft dan ook geen betoog dat het Vlaams Belang zich miskend voelt in de journalistieke aanpak van de VRT. Deze cijfers bevestigen wat in bovenstaande reeds gesteld werd: de VRT houdt vast aan zijn nota.
Een inhoudelijke analyse zorgt echter voor verrassingen. We stellen vast dat het Vlaams Belang vóór de actualisering van de VRT-nota eind april 2005 (cf. supra) veel meer aandacht (9x aanwezig) krijgt dan na de ‘verscherping’ van die nota (3x aanwezig). Is dit toeval of niet? Het aantal afleveringen na de actualisering van de nota ligt hoger (20) dan ervoor (19), maar toch zien we minder VB-politici op het scherm. Hieruit kunnen we veronderstellen dat de VRT het Vlaams Belang waarschijnlijk het voordeel van de twijfel heeft gegeven na de veroordeling en de naamsverandering, maar dat men van een ‘normale’ benadering is afgeweken na de vele uitschuivers van de Belang-politici. In wat volgt geven we een klein overzicht van de thema’s waarover het Vlaams Belang zijn mening wel en niet mocht ventileren en illustreren we de breuklijn die zich heeft voorgedaan.
Op 12 december 2004 is er stellingendebat tussen Filip Dewinter en Jean-Marie Dedecker over de nieuwe koers die de rechtse partij wil varen. Een week later (19/12/04) mag Frank Vanhecke zijn visie weergeven over een mogelijk referendum over de toetreding van Turkije in Europa. Andere gasten in dit stellingendebat zijn Ivo Belet en Karel De Gucht. In de tweede aflevering na het nieuwe jaar, op 16/01/05, is Frank Vanhecke opnieuw te gast. Deze keer praat hij in een ‘one-on-one’ over de politieke actualiteit. Een week later (23/01/05) verschijnt hij andermaal in het programma in een politiek debat met de andere grote partijen. Van de andere oppositiepartij Groen! wordt niemand uitgenodigd. Twee weken later, op 6/02/05, is er wederom iemand van Vlaams Belang te gast. Het gaat om Bart Laeremans die het debat aangaat over de macht van het parlement. Oppositiepartij Groen! komt opnieuw niet aan bod. Op 13/02/05 vindt er een voorzittersdebat plaats over een aantal actuele thema’s tussen Steve Stevaert, Dirk Sterckx, Jo Vandeurzen, Vera Dua en Frank Vanhecke. Dit is de enige maal dat Groen! zal worden uitgenodigd in een groot debat. Op 6/03/05 mag Eric Arckens in een cultuurdebat verkondigen dat de KVS veel te elitair is. Een week later (13/03/05) is Gerolf Annemans te gast en debatteert hij over de rol en toekomst van referenda. Opnieuw komt Groen! niet aan het woord. Op 20/03/05 horen we Filip De Man in een one-on-one verkondigen dat moslims geen democraten kunnen zijn.
Na deze sterke uitspraak duurt het nog tot 15 mei vooraleer er terug een Belanger aan het woord is. Kort samengevat: in deze periode is het Vlaams Belang heel vaak te gast in het programma over diverse thema’s.¹⁵ Hun aanwezigheid is nog niet zo hoog als die van politici van de VLD, CD&V en sp.a, maar toch groot in vergelijking met Groen!, die andere oppositiepartij. In heel wat debatten wordt deze laatste zelf niet aan het woord gelaten. M.a.w. het Vlaams Belang kreeg aanvankelijk voldoende aandacht, maar doordat de partij opnieuw de oude (radicale) toer opging, heeft zij zichzelf de das omgedaan en werd de VRT, gegeven zijn speciale opdracht en decretale kader (cf. supra), wel verplicht om de nota strikt toe te passen.
Pas op 15 mei 2005 is er terug een VB’er (m.n. Frank Vanhecke) te gast in het programma. Het gaat om een speciale editie van de Zevende Dag waarin gedurende een uur lang een stevig debat wordt gevoerd met 6 partijen. Groen! staat opnieuw buitenspel.
Het is interessant om even na te gaan welke typische Belangthema’s ondertussen aan bod kwamen in het programma, maar waar geen Belanger voor werd uitgenodigd. Op 1/05/05 ging een debat door over de firma Feryn, die weigerde mensen van Marokkaanse origine tewerk te stellen en op 8/05/05 ging het over het communautair gekrakeel in B-H-V.
Ook na het grote debat van 15/05 volgen nog een aantal afleveringen met typische Belangthema’s waar het Belang toch niet aan het woord wordt gelaten. Op 19/06/06 bijvoorbeeld wordt zonder hen een debat gevoerd over het dragen van de hoofddoek. Een week later, op 26/06/06, wordt de balans van de regering Paars II opgemaakt, maar zowel Groen!, als het Vlaams Belang krijgen hier geen aandacht. Exact vier jaar na 11 september volgt in De Zevende Dag een debat over terrorismebestrijding eveneens zonder het Belang. Op 25/09/05 wordt de hoofddoekenkwestie opnieuw uit de doeken gedaan zonder dat het Vlaams Belang hierover zijn mening te kennen mag geven. In diezelfde aflevering gaat het ook over de hopeloze bestrijding van Oost-Europese dievenbendes in België, criminaliteit een thema waar het VB nochtans ook graag zijn zegje over doet, maar nu niet aan te pas komt.
Pas op 2/10/05 komt het Vlaams Belang met Filip Dewinter opnieuw aan het woord in een discussie over de Septemberverklaring van Leterme waar ook 3 andere fractieleiders het debat voeren. Groen! krijgt wederom geen spreektijd. Op 9/10/05 is Gerolf Annemans te gast in een discussie over het eindeloopbaandebat. Groen! mag zich stilaan miskend voelen, want opnieuw werden zij niet uitgenodigd tot dit debat. In diezelfde aflevering gaat het ook over de werking van de moslimexecutieve zonder dat Vlaams Belang het woord krijgt. Ook in de laatste aflevering van onze analyse krijgt het Vlaams Belang geen forum in een typisch Belang-thema. Op 13/11/05 wordt immers het debat gevoerd over de rellen in Frankrijk met Marino Keulen, Hatim El Sghiar, Abdeslam El-Ajjouri en Patrick Manghelinckx.
Tot slot komen we tot de vaststelling dat het Vlaams Belang nooit wordt uitgenodigd om te keuvelen over ‘licht verteerbare’ onderwerpen (bijvoorbeeld in het sportonderdeel¹⁶, het favoriete boek¹⁷, e.d.m.) of zijn visie mag geven over de actuele gebeurtenissen in de rubriek ‘De Kroonraad’.¹⁸ Enkel in politiek zwaar geladen onderwerpen komt het Belang aan bod. Groen! daarentegen moet zich vaak tevreden stellen met deze licht verteerbare onderwerpen en mag al blij zijn als ze in een ‘zware’ politieke discussie een rol kan spelen.¹⁹
Sinds de actualisering van de VRT-nota krijgt het Vlaams Belang nog zeer weinig aandacht in de Zevende Dag. De typische Belangthema’s komen weliswaar aan bod in het programma, maar de partij krijgt er geen toegang toe.

Besluit

Het Vlaams Belang is nog steeds het Vlaams Blok. Weliswaar veranderde de partij van naam, maar helaas niet van streken. Het Vlaams Belang kreeg de kans om zich van haar radicale karakter te ontdoen, maar ze heeft die kans niet gegrepen en zichzelf op die manier buitenspel geplaatst. Zelfs de VRT gaf hen het voordeel van de twijfel, maar ook de openbare omroep moest terugkeren op zijn standpunt en de VRT-nota actualiseren en strikt toepassen. Bovendien bevestigen een aantal recente uitspraken²⁰ van het Vlaams Belang de VRT in zijn kritische en omzichtige journalistieke benadering. Deze aanpak is, gegeven de opdracht van de openbare omroep en zijn decretale kader, volkomen gerechtvaardigd. Een partij die zich ‘islamofoob’ noemt, moet niet rekenen op een normale journalistieke benadering. Het blijft wachten op een radicale stopzetting van het discriminerende discours vooraleer het Vlaams Belang een belangrijke rol kan spelen in het politieke debat op de openbare omroep.

Ann Braeckman
Assistente media- en auteursrecht, journalistieke deontologie aan de vakgroep communicatiewetenschappen - Universiteit Gent

*Noten *
1/ Thevissen F., Politici en media. Een onderzoek naar belang, waarde en impact van de politieke distributie-kanalen. Verkiezingscampagnes 18 mei 2003, Internet, http://aivpc41.vub.ac.be/standpunten/uploads/PerstekstThevissen1.pdf.
2/ Dit deel is voornamelijk gebaseerd op een advies dat door Dirk Voorhoof en Ann Braeckman op 17 december 2004 aan de VRT werd verstrekt. Raadpleging van het advies kan via http://www.psw.ugent.be/dv%20- Ga naar archief april 2005.
3/ Persbericht VRT 19 april 2005, zie ook: http://www.vrt.be
4/ Deontologische Code van de VRT-journalisten. In: Brewaeys E., Voets F. en Voorhoof D., Wetboek Media en Journalistiek, Mechelen: Kluwer.
5/ Voorhoof D. en Debackere J., Nieuwberichtgeving en de democratische rechtsstaat. De journalistieke opstelling in Vlaanderen tegenover racisme, discriminatie en extreemrechts. In: Biltereyst D. en Peeren Y. (eds.), Nieuws, democratie en burgerschap. Onderzoek over de hedendaagse nieuwsmedia (p.27-54). Gent: Academia Press.
6/ Het Vlaams Belang mediabeleid, mei 2005, gedetailleerde versie.
7/ Data werden verzameld t.e.m. 21/10/05. Daarna verscheen het programma in een andere format en niet meer op vrijdagavond. Totaal aantal afleveringen: 37.
8/ Het gaat om de geestelijke Monseigneur Roger Vangheluwe (n.a.v. Goede Vrijdag), 2x Elio Di Rupo en 1x Didier Reynders. Op 21/10/05 was er een ‘best of’.
9/ De Swert K. en Walgrave S., De kanseliersbonus in de Vlaamse pers. Een onderzoek naar regering en oppositie in drie Vlaamse kranten, Tijdschrift voor Sociologie, 2002, vol.23, nr.3/4, 371-402.
10/ Totaal aantal afleveringen: 35.
11/ 1 iemand van de UF (Christian Van Eyken) en 1 iemand van de PS (Rudy Demotte).
12/ Spirit-voorzitter Geert Lambert en N-VA-voorzitter Bart De Wever mogen wel via een fragment hun mening weergeven.
13/ De afleveringen in november en december 2004 en van 9/01/05 en 16/01/05 duurden 1u30. Vanaf 23 januari 2005 werd een nieuwe format bedacht en duurt het programma 2 uur. Met de speciale kerstaflevering van 2004 werd geen rekening gehouden. Met speciale dank aan de redactie van de Zevende Dag voor het verstrekken van de lijsten met de gasten in het programma.
14/ 5x leden van de PS, 9x leden van de MR, 1x iemand van UF en 1x Hugo Coveliers in november 2005 als vertegenwoordiger van VLOTT.
15/ Hoewel ze het bijvoorbeeld niet mogen hebben over twee typische Belang-thema’s: islamterrorisme op 13/03 en de moslimexecutieve op 20/03. Na de actualisering van de VRT-nota zullen we echter zien dat ze nog veel minder aan bod komen.
16/ Gasten in het onderdeel sport waren o.a. Jean-Marie Dedecker, Ivo Belet, José De Cauwer, Patrick Lefevere, Marc Dehous, Joël Smets, Patrick Dewael, Steven De Smet, Aimé Antheunis, Els Van Weert, Ivo Van Aken, Eddy De Smet, Hein Verbruggen, Marc Coucke, Jos Verhaegen, …
17/ Gasten in het onderdeel het favoriete boek waren o.a. Jos Geysels, Axel Daeseleire, Patrick Janssens, Luc De Vos, Pascale Deboosere, Sabine de Vos, Freddy Thielemans, Els De Schepper, Vincent Van Quickenborne, André Denys, Raymond Van Het Groenewoud, Tom Lenaerts, Paula Semer, Wivina De Meester, Rik Torfs, ...
18/ Gasten in De Kroonraad waren o.a. Herman De Croo, Louis Michel, CathérineVerfaillie, Steve Stevaert, Karel Van Miert, Jean Claude Daoust, Leo Tindemans, Herman Van Rompuy, Herman Schueremans, Duco Sickinghe, zuster Jeanne Devos, Andreas De Leenheer, Jan Van Rompaey, Nicole en Hugo, …
19/ Een kort overzicht wanneer Groen! te gast was: 12/12: Vera Dua versus de nieuwe Vlaamse minister van Leefmilieu en natuur, Openbare werken, Energie, Kris Peeters, over zijn beleid. 13/02: Vera Dua in een voorzittersdebat (één van de zeldzame keren dat de partij met andere voorzitters aan het woord mag komen over actuele thema’s) en Mieke Vogels in de Kroonraad. 20/02: Bart Staes over Bush (met Annemie Neyts, Dirk Van der Maelen en Pieter De Crem). 27/02: Jos Geysels in maatschappelijk debat met Katja Van Putte, Els Keytsman (Groen!) en Meryem Almaci (Groen!). 13/03: Jacinta De Roeck in maatschappelijk debat: ‘Homo’s en de kinderwens’ met Thomas D’Hooghe (professor Gasthuisberg), Benoît Vancauwenberghe en Frederic Budo. 3/04: Jos Geysels over z’n favoriete boek en Bart Staes in debat met Bruno Tobback (minister van leefmilieu) en Christl Joris van Agoria Vlaanderen over de opwarming van de aarde. 10/04: Bart Staes met Bruno Tobback, Ivo Belet, Rik Daems en Gaëtan Van de Werve van de Belgische Petroleumfederatie over de dure brandstofprijzen. 5/06: Vera Dua over actualiteit. 12/06: Mieke Vogels in een maatschappelijk debat over Antwerpen met Willy Van der Haeghen (vzw de woonunie) en Ludo Van Campenhout (schepen ruimtelijke ordening). 9/10: Mieke Vogels over de actualiteit. M.a.w. Groen! komt vooral aan bod in typisch ‘groene’ thema’s.
20/ Zo wou de partij eind juni 2005 quota invoeren voor openluchtzwembaden. Het Vlaams Belang stelde dat ‘de toegang voor de risicogroepen, nl. de allochtone jongeren moet worden beperkt.’ Op die manier zouden zwembaden opnieuw aantrekkelijk moeten worden voor gezinnen met jonge kinderen en ouderen. Net zoals in het verleden wordt het zondebokmechanisme toegepast. Verder verspreidde het Vlaams Belang in een lokaal partijblad foutieve informatie over de vernieling van grafstenen op een kerkhof. Deze feiten werden gepleegd door autochtone jongeren, maar de partij beschuldigde valselijk allochtone jongeren en hanteerde wederom het stigma van vreemdelingcriminaliteit. En er is meer. Rob Verreycken gaf een tijdje geleden aan dat hij er geen problemen mee zou hebben om voor de White Power-vlag te demonstreren. Ondanks alle pogingen van Filip Dewinter om het ranzige naziverleden van enkele figuren van de partij te minimaliseren, blijft de partij tot op vandaag (b.v. de uitstap van Marie-Rose Morel naar Bulgarije en haar aangename ontmoeting met de antisemiet en racist Siderov, de glorierijke herdenking van Staf De Clercq, de lofzang op Bert Eriksson, …) geconfronteerd met nazisme en antisemitisme. En wat met de uitspraken van Filip Dewinter: ‘multicultureel = multicrimineel’, of zijn ideeën over de islam: ‘Het Vlaams Belang is ervan overtuigd dat het een historisch politieke fout is om de islam in Vlaanderen te erkennen en te subsidiëren. De islam is geen godsdienst zoals een andere. Het is naïef om te veronderstellen dat er zoiets als een ‘Vlaamse islam’ kan bestaan. Door de islam te subsidiëren halen we het paard van Troje niet alleen binnen in Vlaanderen maar geven we het nog te eten ook!’. En ga zo maar door…

Vlaams Belang - Vlaams Blok - VB - media - media en politiek - berichtgeving - VRT

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 10 (december), pagina 22 tot 32

• media
• media en politiek
• berichtgeving
• VB
• VRT
• Vlaams Blok
• Vlaams Belang