Anderhalve maand na de start van het offensief tegen Gaza blijven de meeste Europese landen onvoorwaardelijk achter Israël staan, ondanks sterke aanwijzingen dat het Israëlische leger op grote schaal oorlogsmisdaden begaat. Europese verdeeldheid zorgt er bovendien voor dat ook de Europese Unie (EU) zelf niet in staat blijkt om Israël te wijzen op haar verantwoordelijkheden onder het internationaal recht. Deze steun voor het Israëlische optreden in Gaza strookt echter hoegenaamd niet met de zelfverklaarde normen en waarden van de EU en schaadt bovendien de Europese strategische belangen. In hun positie tegenover Israël laat de EU, en veel van haar lidstaten, zich dan ook niet leiden door de ratio, maar door een gevaarlijk dogmatisch denken.

EUROPA ALS BETROUWBARE ISRAËLISCHE BONDGENOOT

De EU presenteert zich op het internationale toneel liefst als een 'normatieve wereldmacht'. Volgens haar handvesten richt de Unie zich in haar internationale optreden in de eerste plaats op het wereldwijd verspreiden en ondersteunen van de democratie, de rechtsstaat, de mensenrechten, en het internationaal recht. Van internationale actoren die vasthouden aan deze principes kan je verwachten dat ze elke conflictsituatie objectief bekijken, dat ze elke schending van het internationaal recht op dezelfde manier veroordelen, en dat ze alles in het werk stellen om verdere schendingen te voorkomen.

Wanneer het op de Israëlisch-Palestijnse kwestie aankomt, verzaken de EU en haar lidstaten echter grotendeels aan die plicht. Jarenlang kwamen grove schendingen van het internationaal recht – zoals de gewelddadige bezetting en kolonisatie van Palestijns gebied of de blokkade van Gaza – het land hoogstens op wat tandeloze kritiek te staan. Maar ook vandaag, nadat Israël meer dan 14.000 Palestijnen doodde, miljoenen burgers de toegang tot voedsel, water en medicijnen ontzegt, en Palestina's grootste stad tot puin herleidde, slagen de meeste Europese landen er niet in om hun principes in daden om te zetten. Nochtans waarschuwen VN-experts en vooraanstaande ngo's dat Israël zich schuldig maakt aan collectieve bestraffing en mogelijk oorlogsmisdaden begaat door disproportioneel veel burgers te doden en geen onderscheid te maken tussen militaire en burgerdoelwitten.

De EU is hopeloos verdeeld tussen lidstaten die het internationaal recht consequent willen toepassen en lidstaten die te allen prijzen Israël verdedigen.

De EU is, zoals steeds als het over Israël en Palestina gaat, hopeloos verdeeld tussen lidstaten die het internationaal recht consequent willen toepassen en lidstaten die te allen prijzen Israël verdedigen. Landen als België, Ierland en – in mindere mate – Spanje en Frankrijk, maken deel uit van de eerste categorie. Zij roepen op tot een staakt-het-vuren en stemden als enkele van de weinige EU-landen voor een resolutie in de Algemene Vergadering van de VN die daarom vroeg. België steunt daarenboven ook actief het onderzoek van het Internationaal Strafhof naar mogelijke oorlogsmisdaden in Gaza, en oppert desnoods om sancties in te voeren die Israël moeten dwingen om haar verplichtingen onder het internationaal recht na te komen.

Vandaag is deze houding de enige die kan verzekeren dat Israël zich houdt aan het internationaal recht en dat verdere oorlogsmisdaden worden vermeden. Het is een positie die niet enkel rekening houdt met de sterke aanwijzingen dat Israël vandaag oorlogsmisdaden begaat, maar ook met het feit dat Israël tijdens vorige invasies van Gaza het oorlogsrecht steevast overtrad. De Israëlische ngo Breaking the Silence beschreef onlangs nog in verschillende internationale kranten hoe het Israëlische leger er bewust voor kiest om burgerdoelwitten aan te vallen. Het Goldstone rapport, opgemaakt door de VN na de oorlog in Gaza van 2008-2009, bevestigde ook dat de Israëlische strategie erin bestond om 'de burgerbevolking te straffen, te vernederen en te terroriseren'.

Toch kiezen de meeste Europese lidstaten ervoor om Israël ook vandaag nog onvoorwaardelijk te blijven steunen. Landen als Duitsland, Oostenrijk en Hongarije – consequent bijgetreden door Commissievoorzitter Ursula von der Leyen – herhalen steevast dat Israël het recht op zelfverdediging heeft en vermijden tegelijk elke uitspraak die kan suggereren dat Israël de grenzen van het oorlogsrecht heeft overtreden. Hiermee geven ze de indruk dat Israëls optreden in Gaza per definitie rechtvaardig/legitiem is. Volgens het internationaal humanitair recht kan zelfverdediging echter nooit een rechtvaardiging zijn om misdaden tegen de burgerbevolking te begaan. Deze hardnekkige toewijding aan Israël ervoor dat de EU niet tot een gezamenlijke beslissing kan komen om vandaag op te roepen tot een staakt-het-vuren, laat staan dat ze duidelijke maatregelen zou nemen om Israël te dwingen het internationaal recht te respecteren.

DE EUROPESE BELANGEN

Door niet in staat te zijn om Israël te houden aan haar verplichtingen onder het internationaal humanitair recht, geeft de EU vandaag mogelijk groen licht voor oorlogsmisdaden. Die positie gaat regelrecht in tegen het op normen en waarden gebaseerde externe beleid van de Unie. Internationale actoren houden zich helaas wel vaker niet aan de principes die ze uitdragen, bijvoorbeeld omdat een principiële positie hun economische of strategische belangen in gevaar zou brengen. In dit geval is het echter lang niet zeker dat de Europese steun aan Israël wel in het belang van de EU of haar lidstaten is. Integendeel: Israël steunen in haar moorddadig optreden in Gaza brengt de Europese belangen ernstige schade toe.

De EU heeft, meer dan welke andere wereldmacht dan ook, belang bij een stabiele internationale rechtsorde. De EU en haar lidstaten halen grote economische voordelen uit de globalisering en internationale handel die door deze orde mogelijk wordt gemaakt. Bovendien is het blok slecht gewapend tegen externe dreigingen en is ook de interne eenheid voor een groot deel gebaseerd op een gedeeld geloof in het vreedzaam oplossen van conflicten. Door Israël steeds te laten begaan, werkt de EU echter mee aan het ondergraven van die rechtsorde. Landen als Rusland worden op deze manier gesterkt in hun eigen schendingen van het internationaal recht, en de EU verliest haar geloofwaardigheid als voorvechter van het internationaal recht in het Midden-Oosten en het globale Zuiden. Zo schuift de wereld steeds verder op naar een situatie waarin enkel nog het recht van de sterkste geldt.

Op de korte termijn brengt de Israëlische invasie van Gaza een hoop veiligheidsrisico's met zich mee voor het nabijgelegen Europa.

Op de kortere termijn brengt de Israëlische invasie van Gaza bovendien een hoop veiligheidsrisico's met zich mee voor het nabijgelegen Europa. Hoewel Israël beweert dat zijn aanval dient om terreur te bestrijden, is het net waarschijnlijk dat het immense leed dat nu in Gaza wordt aangericht tot meer terreur en onveiligheid zal leiden. Vorige Israëlische operaties tegen Hamas hebben nooit tot meer veiligheid geleid, maar bereikten steeds het omgekeerde effect. Keer op keer richtte Israël enorme verwoestingen aan, met een permanente humanitaire crisis tot gevolg, maar weigerde het ondertussen om aan een rechtvaardige oplossing voor de Israëlisch-Palestijnse kwestie te werken. Die uitzichtloosheid heeft de radicale gewapende groeperingen enkel sterker gemaakt. Tenzij deze escalatie gevolgd wordt door een rechtvaardige en duurzame oplossing – wat zonder internationale druk erg onwaarschijnlijk lijkt – zullen groepen als Hamas hier opnieuw garen bij spinnen.

Hamas mag dan wel een concrete bedreiging zijn voor Israël, hun ambitie reikt – in tegenstelling tot andere terreurorganisaties als Al Qaeda of IS – niet verder dan de grenzen van Israël of Palestina. Sterker nog, Hamas' monopolie op de macht in Gaza verhinderde dat die organisaties voet aan de grond konden krijgen in het gebied, zelfs wanneer hun populariteit in de rest van de Levant hoogtij vierde. Zulke organisaties spinnen steevast garen bij crisissituaties: Hezbollah werd groot tijdens de Israëlische bezetting van Libanon, IS ontstond tijdens de Amerikaanse invasie van Irak en groeide later onder de bombardementen van Bashar al-Assad in Syrië. Ook vandaag zullen deze organisaties proberen om de westerse steun voor Israëls oorlogsmisdaden te gebruiken om steun te winnen onder de Palestijnen, maar evengoed in de rest van de regio en zelfs onder de Europese bevolking. De enige manier om dit scenario te vermijden, is om in te zetten op een rechtvaardige oplossing voor de Israëlisch-Palestijnse kwestie en voluit de kaart van het internationaal recht te trekken.

Deze nadelen lijken alvast niet op te wegen tegenover Europa's economische belangen in Israël. Handel met Israël telde in 2022 voor 0,8% van het totale handelsvolume van de Unie. De EU is daarentegen Israëls grootste handelspartner, goed voor meer dan een kwart van de Israëlische handel. Economisch heeft Israël dus veel meer belang bij haar relatie met de EU dan omgekeerd. Het lijkt onwaarschijnlijk dat deze beperkte economische belangen de onvoorwaardelijke Europese steun voor Israël kunnen verklaren. De EU toonde zich in het verleden al bereid om veel belangrijkere economische belangen op het spel te zetten in naam van het internationaal recht toen het besloot om Rusland – lange tijd één van de grootste EU-handelspartners – te sanctioneren voor zijn invasie en bezetting van Oekraïens grondgebied.

BLINDE TOEWIJDING

Met de Europese belangen in het achterhoofd, is er geen rationele verklaring te bedenken waarom de EU en haar lidstaten er systematisch voor kiezen om hun principes aan de kant te schuiven als het gaat over de grove schendingen van het internationaal recht door Israël. De blijvende Europese steun voor Israël lijkt dan ook eerder ingegeven door een ideologische of emotionele gehechtheid aan het land. Volgens de Joodse schrijfster, Deborah Feldman, zou de Duitse toewijding aan Israël te verklaren zijn door een historisch schuldbesef tegenover de Joodse gemeenschap. Dat dit schuldbesef de Duitse regering nu blind lijkt te maken voor de wandaden van een Israëlisch regime waarvan de vertegenwoordigers openlijk genocidale taal bezigen, is een pijnlijke vaststelling.

Een andere mogelijke verklaring voor waarom ten minste sommige Europese leiders volharden in hun steun aan Israël, is dat ze geloven in een identitair wereldbeeld dat populair werd Samuel Huntingtons bestseller The Clash of Civilizations, en wereldwijd verspreid geraakte tijdens de War on Terror. Volgens dit wereldbeeld bestaat er een existentieel conflict tussen het 'vrije Westen' en de dreiging van (moslim)terreur. Tijdens de Amerikaanse oorlogen in Irak en Afghanistan vertaalde dit idee zich al te vaak in een blind geloof in de rechtvaardigheid van het Amerikaanse optreden en een ontmenselijking van de getroffen bevolking. Bovendien zorgde het dogmatisch vertrouwen in de eigen juistheid ervoor dat de Amerikaanse regeringsleiders jarenlang niet inzagen dat hun poging om terreur de kop in te drukken het omgekeerde had bereikt.

Benjamin Netanyahu presenteert het conflict met de gewapende Palestijnse groeperingen als een onderdeel van deze grotere beschavingsoorlog.

Onder Benjamin Netanyahu presenteert ook Israël zijn conflict met de gewapende Palestijnse groeperingen als een onderdeel van deze grotere beschavingsoorlog. Netanyahu is overigens een van de grondleggers van dit discours. In 1986 bracht hij als jonge ambassadeur aan de VN Terrorism. How the West Can Win uit. Daarin zette hij Israël neer als een baken van vrijheid in het Midden-Oosten en als voornaamste terreurdreigingen duidde hij toen PLO Iran en Saddams Irak aan. Het mag niet verbazen dat hij ook vandaag argumenteert dat de aanval op Gaza niet enkel in het belang is van Israël, maar van de hele 'beschaafde wereld'. In die context heeft Israël de laatste jaren aanhechting gevonden bij Europese politici die een identitair discours voeren tegen migranten of de lgbtq+ gemeenschap. Steun voor Israël is zo steeds meer onderdeel geworden van de bredere cultuuroorlog. Sporen van dit wereldbeeld duiken geregeld op in het Europese politieke discours over de situatie in Gaza. Denk maar aan verwijzingen naar Israël als de 'enige democratie in het Midden-Oosten', als zou Israëls staatssysteem haar oorlogsmisdaden rechtvaardigen. In België was de speech van Bart De Wevers over de 'kant van het licht' een goed voorbeeld.

DE MARS DER DWAASHEID

In haar boek De mars der dwaasheid (1984) beschrijft de Amerikaanse historica Barbara Tuchman de irrationaliteit van het beleid van de VS tijdens de Vietnamoorlog. Een sterk uitvergrote angst voor de communistische dreiging maakte de Amerikaanse regeringsleiders blind voor de schade die de eindeloze oorlog toebracht aan hun eigen belangen. Ze bleven, ook toen de negatieve gevolgen overduidelijk waren, in hun dwaasheid volharden.

De EU en haar lidstaten lijken, wanneer het op Israël aankomt, eenzelfde mars der dwaasheid te gaan. Hun vasthouden aan de steun voor Israël is dogmatisch en gevaarlijk. Gevaarlijk voor de EU zelf, maar vooral voor de Palestijnen. Europa's blinde toewijding aan Israël heeft er de afgelopen decennia voor gezorgd dat de EU aan de zijlijn stond terwijl Israël steeds grotere delen van het Palestijns gebied koloniseerde en zo een tweestatenoplossing onmogelijk maakte. Vandaag zorgt het ervoor dat Europa impliciet groen licht lijkt te geven voor oorlogsmisdaden in Gaza en zich zo niet alleen medeplichtig maakt, maar ook haar eigen belangen in gevaar brengt.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 38 tot 43

• Europese Unie
• Gaza
• Israël
• oorlog

OORLOG IN GAZA